مریم اطیابی- به گزارش هنرنیوز، نیمه نخست اردیبهشت به اتمام نرسیده بوده که خبر کشف یک پاشنه درب حین عملیات گاز کشی در کلگه زرین مسجد سلیمان منتشر می‌شود. این در حالی است که تابستان ۹۳ برای تعیین عرصه و حریم از طریق عکسبرداری هوایی و بدون گمانه‌زنی، قراردادی با مهدی عالی‌پور از سوی معاونت میراث فرهنگی خوزستان و بدون اطلاع پژوهشکده بسته شد.
پیش از این در ابتدای شهریور ۹۳
جعفر مهرکیان- باستانشناس و متخصص دوره ایلیمایی- در گفت و گو با رسانه‌ها با اشاره به پیدا شدن سر مجسمه مرد اشکانی در محوطه کلگه زرین در سال ۹۱، بر ضرورت گمانه‌زنی، کاوش و تعیین عرصه و حریم کلگه زرین بیش از پیش تأکید کرده بود.
به گفته مهرکیان در آن زمان آقای مقدم، رئیس وقت پژوهشکده میراث فرهنگی، کارشناسی محوطه را به او محول کرده اما از اداره میراث فرهنگی خوزستان تماس گرفته و گفتند که سر مجسمه در محل پیدا نشده، بلکه در زباله‌دانی یافت شده و مانع از گمانه‌زنی در این محوطه شدند.
مهرکیان با بیان اینکه در طول سال‌های گذشته، هر جا که این شهر از نظر عرضی کمی پهن‌تر شده تاسیسات مختلفی مثل لوله گاز،آب، فیبرنوری و امثال اینها در آن رد شده و این چیز تازه‌ای نیست، گفته بود: «حریم و عرصه کلگه زرین برای اینکه بیش از این دستخوش خرابی و نابودی نشود باید یک بار برای همیشه و هرچه سریعتر تعیین شود. و برای اطمینان از عدم وجود آثار باستانی در این محدوده باید اقدام به گمانه‌زنی محدود کرد، به گونه‌ای که هیچ آسیبی به اصل اثر وارد نشود.»
در همان ایام
حمیده چوبک - رییس پژوهشکده باستان شناسی- با اعلام این که درباره کلگه زرین و کار در آن از مهرکیان مشاوره گرفته است، اظهار کرده بود:«پرونده کلگه زرین برای ما ارسال شده و به دست ما رسیده است اما در این پرونده هیات یا فردی برای کاوش و تعیین حریم معرفی نشده است.»
بهتپه باستانی کلگه زرین یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی خوزستان است که روی محوطه این تپه دوره ایلمایی و اشکانی، ساخت و سازهای بیشماری صورت گرفته و تاسیسات مختلفی مثل لوله گاز،آب، فیبرنوری...بدان تعرض کرده است.
حال اخباری به گوش می‌رسد که هنگام عبور خط لوله گاز در عمق یک متری بیل مکانیکی به آثاری چون سفال و یک پاشنه درب برخورد کرده است و حتی برخی خبر از وجود یک سازه باستانی در این مسیر می‌دهند.
گفته می شود مجوز عبور لوله از سوی مسوولان میراث فرهنگی خوزستان صادر شده و این کار بدون حضور ناظر باستانشناس آغاز شده است. همچنین حین حفاری لوله گاز به آثاری چون سفال برخورد شده که چندان به آن اهمیت داده نشده است اما با برخورد بیل مکانیکی به یک سازه بزرگ معماری به ناچار این اداره دستور توقف کار را صادر کرده است. خبرنگار هنرنیوز برای پیگیری صحت و سقم این اخبار ضد و نقیض با مسوولان استانی و مرکزی تماس گرفت و جویای موضوع شد.
در این باره
مسعود سلطانی – مدیر میراث فرهنگی مسجد سلیمان- ضمن تکذیب پیدا شدن آثار حین عبور لوله گاز به خبرنگار هنرنیوزمی‌گوید:«من نمی‌دانم این اخبار از کجا منتشر می‌شود تا آنجا که من می‌دانم و مسیر عبور و مرور ماست، اثری کشف نشده است. اینها اخباری کذب است و با قاطعیت می‌گویم چیزی پیدا نشده است.»
وی در پاسخ به این پرسش که در این صورت آیا شرکت گاز به کار خود در محوطه کلگه زرین ادامه می‌دهد، اظهار می کند:« شرکت گاز مأموریت دارد کل مسجد سلیمان را گازکشی کند. بیش از ۹۰ درصد مناطق هم گاز رسانی شده است. چند محله از جمله کلگه زرین باقی مانده که مدیر کل محترم میراث فرهنگی استان گفتند تا آنجا که به مولفه‌های میراث فرهنگی آسیبی نمی رسد با این اداره همکاری شود، آن هم با حضور کارشناسان مجرب باستان‌شناسی. بیش از ۱۰۰۰ خانواده درگیر مسأله گاز رسانی هستند. یک طرف قضیه خدمات رسانی به مردم است و نمی‌شود خدمات رسانی را متوقف کرد.»
او ادامه داد:« اما در عین حال برای این که مبادا حین لوله کشی به اثری تاریخی – یا باستانی برخورد شود، حضور باستانشناس مجرب در طول انجام پروژه ضروری و الزامی است.»
این در حالی است که
یوسف شریفی – فرمانده یگان حفاظت خوزستان – در گفت و گو با هنرنیوز درباره اثار بدست آمده از این محوطه حین عبور لوله گاز و صدور دستور توقف کار از سوی یگان توضیح می‌دهد:« من در منطقه حضور نداشتم اما به محض اطلاع از موضوع از همکاران یگان حفاظت در منطقه مسجد سلیمان خواستیم که در منطقه مورد نظر حضور پیدا کنند و آثار کشف شده را نیز به اداره کل تحویل دهند. البته معاون میراث فرهنگی استان خانم رشنویی در جریان کلیه امور هستند.»
وی در مورد توقف یا ادامه کار نیز اظهار بی‌اطلاعی کرد.
از سویی گفته می‌شود که
میثم حسین‌زاده - باستانشناس و کارشناس اداره کل میراث فرهنگی خوزستان- به درخواست استعلام عبور لوله جواب مثبت داده است. وی در گفت و گو با هنرنیوز در این باره اظهار می‌کند:« اگر مجوزی صادر شده توسط من نبوده است. من کارمند دولتم نمی‌توانم قراردادی امضا کنم و یا مجوزی از جانب خودم صادر کنم.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا شما تا کنون از این محوطه بازدید نکرده‌اید ، می‌گوید:« من به عنوان کارشناس آنجا حضور پیدا کردم. در ضمن جواب استعلام مشخص است. پیش از من هم جواب استعلامشان را داده بودند. هم من و هم کارشناسان قبلی با عبور لوله مخالفت کرده بودند. گزارش کارشناس در شهرستان هم همین را می‌گوید.»
این باستانشناس صدور مجوز عبور گاز پس از تأیید نظر کارشناسی خود مبنی بر عدم اشکال عبور لوله از این محوطه را رد و تکذیب می‌کند.
همچنین گفته می‌شود که
صادقی راد –باستانشناس- قرار است به مدت چند ماه با دریافت مبالغی به طور روزانه و به عنوان ناظر پروژه ، زین پس در هنگام عبور لوله از محوطه کلگه زرین حضور داشته باشد.
عاطفه رشنویی – معاون میراث فرهنگی خوزستان- در گفت و گو با هنرنیوز، ضمن تکذیب صدور مجوز عبور لوله گاز بیان می‌کند:« لوله عبوری خارج از محدوده عرصه و در محدوده حریم شمال غربی است.»
او درباره تعیین عرصه و حریمی که تابستان گذشته توسط عالی‌پور از طریق عکسبرداری هوایی صورت گرفته است، می‌گوید:« متأسفانه این پرونده پارسال کامل و ارسال شد اما هنوز این عرصه و حریم مصوب نشده که به ما ابلاغ شود.»
وی با بیان این که مجوزها از معاونت میراث فرهنگی بررسی و سپس صادر می‌شود،می‌افزاید:«حتی دبیرخانه را نیز بررسی کردیم و مطلع شدیم ما هیچ گونه مجوزی برای عبور لوله صادر نکردیم.»
رشنویی درباره حضور صادقی راد به عنوان ناظر هم توضیح می‌دهد:« ما ابتدا پیشنهاد حضور یک باستانشناس روی خط لوله را دادیم. بعد دوباره گفتیم ما به شرکت گاز مجوز نمی‌دهیم و قرار شد اگر در عرصه بودند، تقاضای کاوش اضطراری بشود و پای پژوهشکده به میان بیاید اما با بررسی نقشه متوجه شدیم آثار کشف شده بیرون از محدوده عرصه و در حریم است . باز با شرکت گاز صحبت کردیم که دست نگه دارد چون ممکن است هرآن به یک اثر دیگر برخورد کنند.»
وی درباره این که حال چون اثر در حریم پیدا شده آیا نباید میراث فرهنگی دستور توقف کار و درخواست کاوش اضطراری بدهد، می‌گوید:« بله برای همین اداره کل میراث فرهنگی خوزستان پیگیر آن است که این اتفاق بیفتد. از آن روزی که ما در محوطه حضور پیدا کردیم، کار متوقف است. اکنون نیز قرار است یک شورا تشکیل شود، پروپزالی تهیه و برای پژوهشکده ارسال شود تا شرکت گاز با پژوهشکده وارد گفت و گو شود.»
به گزارش هنرنیوز،حال یک پرسش همچنان باقی می‌ماند. اگر محوطه درست تعیین عرصه و حریم شده چگونه بیرون از عرصه، بیل مکانیکی به پاشنه درب برخورد می کند آن هم در عمق یک متری؟ آیا وجود این پاشنه درب احتمال وجود یک سازه معماری بزرگتر را نمی دهد؟
در این باره
حمیده چوبک – رییس پژوهشکده باستان‌شناسی- ضمن اعلام بی‌خبری از کشف آثار جدید حین لوله‌کشی گاز هرگونه صدور مجوز برای تعیین عرصه و حریم هوایی درمحدوده کلگه زرین از سوی پژوهشکده را رد می‌کند و می‌افزاید:« پیش از این به کلیه استان ها نامه‌ای از سوی مهندس بهشتی- رییس پژوهشگاه- ابلاغ شده که به موجب آن هرگونه صدور مجوز عملیات عمرانی یا انجام فعالیت در یک بنای تاریخی و کاوش و تعیین عرصه و حریم بدون مجوز پژوهشکده ممنوع است. بنابراین هرگونه تعیین عرصه و حریم بدون مجوز پژوهشکده خلاف قانون بوده و تخلف محسوب می‌شود.»
او درباره تعیین عرصه و حریم با عکسبرداری هوایی می‌گوید:« چند نکته را در این باره باید مد نظر داشت. نخست آنکه کدام محوطه، دوم دقت عمل در تعیین عرصه از این طریق است و سوم ضوابطی که برای این عرصه و حریم تعیین می‌شود. اگر ضوابط درستی برای آن تعریف شود چنین تعیین عرصه‌ای مشکل ساز نیست و البته محوطه‌ای هم که چنین تعیین عرصه و حریمی برایش به کار می‌رود، مهم است.»
از سویی
فرهاد نظری- مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی- نیز درباره تعیین عرصه و حریم هوایی می‌گوید:«هیچ محوطه باستانی بر اساس عکس هوایی تعیین عرصه و حریم نشده است. تا کنون هر پرونده‌ای به دست ما رسیده همراه با گمانه‌زنی و مجوز پژوهشکده بوده است.»
وی با اشاره به این که تعیین عرصه و حریم کلگه زرین هنوز تصویب نشده است، توضیح می‌دهد:« آخرین جلسه تعیین حریم آثار باستانی مربوط به اواخر سال ۹۳ و متعلق به حوزه لرستان است که تمام با گمانه‌زنی انجام گرفته و در جلسه حریم هم خانم چوبک، آقایان مهدی رهبر و عباس مقدم که هرسه باستان‌شناسان خبره‌ای هستند، حضور داشتند. ما اگر درباره تعیین حریم بخواهیم به عکس هم استناد کنیم حتماً به باید تأیید پژوهشکده باستان‌شناسی برسد. اگر این مرکز چنین چیزی را قبول کند ،مسئولیتش هم با اوست اما تا آنجا که من اطلاع دارم تا کنون چنین عرصه و حریمی آن هم با عکس به تصویب نرسیده است.»
او ادامه می‌دهد:« ممکن است ثبت بدون گمانه زنی انجام شود و یک محدوده را باستانشناس به عنوان عرصه تعیین کند اما تا زمانی که با گمانه زنی تدقیق شود، پرسشی وجود دارد که آیا عرصه همین است یا فراتر از آن چیزی است که تعیین شده چرا که تا یک محدوده ی مشخصی دیده می‌شود و قابل تشخیص است اما دامنه‌های آن تا کجاست، خود مبحث دیگری است. ما برای این که تا اندازه‌ای جلوی ضرر را بگیریم به استان‌ها نامه زدیم اگر بخشی از یک سازه تاریخی مشخص است اما بخش دیگر آن قابل رویت و تشخیص نیست یا احتیاج به کاوش بیشتر دارد، دور عرصه به جای خط قرمز یک خط چین بگذارید و زیر آن بنویسید:«حداقل عرصه» چرا که عرصه ممکن است فراتر از این محدوده باشد. تا بعدها با کاوش‌ها و اقدامات بعدی این موارد نیز به عرصه فعلی ضمیمه شود.»
نظری همچنین به صراحت اعلام کرد: «قطعاً ضریب اطمینان تعیین عرصه و حریم با عکس هوایی پایین‌تر است و اگر قرار است این تبدیل به رویه شود ما با آن مخالفیم ،همچنان که گمان می‌کنم پژوهشکده باستان‌شناسی هم با آن مخالف باشد. شاید برای یک موارد استثنایی مثل وجود آثاری در کوه یا نقاط دست نیافتنی و خطرناک و.... این نوع تعیین جوابگو باشد اما در سایر موارد قابل قبول نیست که البته تأکید می‌کنم موارد اسستثنایی هم باید به تأیید پژوهشکده برسد.»
