به گزارش هنرنیوز، این روزها نمایشگاه«نماز در آیینه میراث فرهنگی» در موزه ملی برپا است. به حیاط موزه که می‌رسیم سرگردان می‌شویم که نمایشگاه دقیقا کجا برپا است، هیچ بنری تو را به سمت مکان برپایی هدایت نمی‌کند. سرباز جلوی درب، ساختمان موزه دوران اسلامی را نشان‌مان می‌دهد. طبق معمول کنار ساختمان قدیمی احداث شده توسط گدار، گردشگران خارجی صف کشیده‌اند اما گویی کسی رغبتی ندارد از این نمایشگاه دیدن کند و سکوت مهمان این نمایشگاه است.



پله‌ها را که رد می‌کنیم در داخل سالن چند استند( سازه تبلیغاتی- نمایشگاهی) دیده می‌شود که توضیحاتی را درباره نمایشگاه ارائه می‌کند. در سالن‌های سمت راستی عکس‌هایی از سازه‌های معماری مرتبط با نماز یعنی مساجد و منبر و... همچنین نمایشگاهی از نقاشی کودکان با موضوع نماز دیده می‌شود و سالن‌های سمت چپ هم به نمایش آثار تاریخی مرتبط، همچنین آثار معاصر و بخش هنرهای سنتی اختصاص یافته است.

قالیچه ناصرالدین‌شاهی و حکایت ۳۲ بلاد کفر!

در بدو ورود به سالن آثار قسمتی از کتیبه پرده کعبه متعلق به سده ۱۱ و ۱۲ هجری قمری مزین به آیه‌های ۱۲۶ و ۱۲۷ سوره بقره و قسمتی از سوره حمد که با خط ثلث نگاشته شده چشم بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند. می‌گویند دولت عربستان این کتیبه را در سالهای ۴۵ یا ۴۸ به ایران اهدا کرده است.


اما قالیچه ناصر الدین شاه هم جذابیت خاص خودش را دارد. قالیچه‌ای با طرح ظل السلطانی با گلدان‌های سراسر تکراری و هنر دستان استاد غلامحسین کرمانی که همراه همیشگی ناصرالدین‌شاه در سفرهایش به بلاد دیگر، در راه آهن‌ها، هتل ها، مهمانسراها و قصرها بوده و در ۳۲ کشور و شهر فرنگی از جمله ایروان، مسکو، تفلیس، قفقاز و پترزبورگ ( روسیه و ارمنستان و گرجستان) ، ورشو ( لهستان) ، کاسل (دوک نشین اتریش که زمان گیوم به پروس ملحق شد)، آمستردام، روتردام، هارلم، لاهه( هلند)، آنورس، لیژ، اسپا (بلژیک)، کشتی آلبر ویکتوریا، ، لندن، لیورپول، منچستر،برایتون، شفیلد (لندن)، گلاسکو، ادیمبورگ( اسکاتلد)، وین، ، سالزبورگ (اتریش)، بادن باد ، هایدلبرگ، اشتوتگارت، مونیخ (آلمان) ، بوداپست (مجارستان)، پاریس (فرانسه) و... این شاه قاجاری بر روی آن نماز خوانده است.





از اتفاقات جالب رخ داده برای این قالیچه آن است که ابتدا پلاک آن در کاخ گلستان پیدا شده و سپس با جستجوی و پیگیری‌‌های کارشناسان، قالیچه شناسایی می‌شود. گویا طی مرحله‌ای این قالیچه به موزه فرش یا سعدآباد ارسال شده و بازگشت داده نشده بود که با پیدا شدن پلاک به موطن خود بازمی‌گردد! اما نکته قابل تأمل در نمایش این قالیچه نفیس از فرنگ برگشته قاجاری در موزه ملی آنکه اندکی از این اثر موزه‌ای از شیشه حفاظتی بیرون است که بر احتمال آسیب آن می‌افزاید.

لطفاً قرآن‌ها را زیر نور نگذارید!

کمی آن طرف‌تر هم می‌توانید یک اسطرلاب برنجی که با خط نستعیلق بر روی آن حکاکی شده" چیست این سقف بلند ساده"را ببینید که به سال ۱۰۵۲ هجری- قمری توسط محمد مقیم الیزدی ساخته شده است. در قدیم از این ابزار برای سنجش ارتفاع، سمت، بعد و میل خورشید و ستارگان، تعیین وقت در ساعات روز و شب، قبله و زمان طلوع و غروب آفتاب استفاده می شده است.


به گزارش هنرنیوز،هرچند اسم این نمایشگاه «نماز در آیینه میراث فرهنگی» است و بازه زمانی دوره اسلامی یعنی چهارده قرن را شامل می شود؛ اما آنچه به نمایش در آمده آثار معدودی است که بیشتر متأخر و مربوط به دوره صفوی و قاجار است.افزون بر این، نورپردازی داخل برخی از ویترینهایی که قرآن‌ها و کتب خطی درآن به نمایش درآمده مناسب نیست و به نظر می‌رسد این نوع نورپردازی بیشتر باعث آسیب این نسخ شود همچنان که خوشبختانه در برخی ویترین‌ها، خاموش بودن دستگاه نورپرداز سبب آرامش خاطر از این حیث می‌شود.


این بخش حدود ۲۶ اثر از دوران اسلامی موزه ملی را به نمایش گذاشته است اما تعداد کل آثار به نمایش درآمده در نمایشگاه بیش از ۳۰۰ قطعه است. آثار به نمایش درآمده در این بخش شامل قرآن و نسخی با خط کوفی، محقق، نسخ، ثلث،رقاع متعلق به قرن سوم و چهارم به بعد است. قرآن کوفی و جای ادعیه متعلق به دوران سه و چهار هجری ، قالیچه‌های طرح محرابی با آیه الکرسی و آیات مرتبط با نماز ، یک آفتابه و لنگ برنجی سده ۱۳ و ۱۱ هجری قمری مخصوص شستن دست و وضوگرفتن، دو خط نستعلیق مزین به سوره حمد مربوط به قرن یازدهم، پارچه‌هایی منقوش به اسلیم محرابی، کاشی‌های طرح محراب و طرح قندیل‌هایی مزین به آیه‌های سوره نور از آثار قابل رویت در این بخش از نمایشگاه هستند.



مجموعه‌داران به موزه ملی می‌آیند!

در راهرو نیز آثاری چون جعبه طلای مرصع، بازوبند دوره تیموری تا قاجار، آویز به رنگ یشم، کتاب دلایل الخیرات به خط کوفی و مغربی دوران صفوی با تصاویر مکه و مدینه ، طومار دعا و کنگره بندی دوره قاجار، طومار دعا دوره صفوی و...از مجموعه‌داری به نام دکتر محمد صادق محفوظی به نمایش درآمده است.




در استند کناری معرفی آثار دکتر محفوظی آمده است که موزه او یکی  از برترین موزه‌ها در خاورمیانه و منحصر به فرد در بخش خصوصی است . همچنین توضیح داده شده که این مجموعه‌دار بیش از ۳۴ هزار نسخ خطی، بیش از ۲۰ هزار قطعه مرقعات و قطعات و منشآت، بیش از ۱۵۰ هزار قطعه نقاشی و مینیاتور سیر تکامل مکاتب و پیدایش آن و بیش از ۱۰ هزار قطعه مهرها و نشان‌ها و انگشتری‌ها از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد تا عصر حاضر شخصیت‌های برجسته کشور و جامعه دینی و هنری، بیش از ۵ هزار قطعه نساجی، پرده‌های نقاشی، لباس اقوام و اقشار ایرانی، فرش و قالیچه و زیلو، پته و ترمه نفیس و اشیا متنوع از اعصار مختلف تاریخ را در مجموعه خود گردآوری کرده است.



به گزارش هنرنیوز،ورود آثار محفوظی به موزه مادر کشور از این منظر حائز اهمیت است که نمایش آثار یک مجموعه دار خصوصی در موزه ملی ایران به معنی تأیید رسمی رویه و رویکرد اوست و خیلی از مجموعه داران آرزو دارند تا آثارشان اجازه نمایش در موزه ملی پیدا کند بدین وسیله رزومه و مهر تأییدی برای کارهای خود داشته باشند البته ذکر این نکته هم ضروری است که محفوظی یکی از مجموعه داران بنام ایران است.

هم اکنون در حوزه میراث فرهنگی دو طیف فکری درباره مجموعه داری وجود دارد. یکی، گروهی که معتقد است اشیاء باستان شناختی چطور به دست مجموعه‌داران می‌رسد و اساساً پذیرش مجموعه‌داران به منزله مهر تأیید بر اقدامات غیر قانونی در حوزه حفاری و نگهداری اشیا تاریخی است. شاید این دسته، طرفدار «پل بان» باستان شناس بزرگ معاصر هستند که می گوید: «تردیدی نیست که در تخریب محوطه‌های باستانی و چپاول آثار آنها مجموعه داران مقصر اصلی‌اند. می گویند "غارتگران واقعی، مجموعه دارانند". درست هم هست. آنچه غول غارت را زنده نگه می دارد و موجب می شود سالانه ده ها هزار آرامگاه و دیگر محوطه‌های باستانی چپاول و نابود شود، در واقع بازار و قیمت‌های نجومی‌ای است که برای خرید اشیای باستانی پرداخت می‌شود تا با آنها خانه‌ای را در سوئیس یا سر بخاری ای را در منهتن زینت دهند.»




و طیف دیگر که معتقد است به هرحال چه بخواهیم و چه نخواهیم پدیده قاچاق و قاچاقچیان عتیقه وجود دارد و چه بهتر است که با مستندنگاری اشیا مجموعه‌داران ضمن کمک به نگهداری اشیا، جلوی خروج آثار و پدیده قاچاق گرفته شود و هم این اشیا از پستوهای مجموعه‌داران در معرض دید عموم قرار گیرد. والبته طیف سوم مجموعه‌دارانی هستند که معتقدند اگر اشیا تاریخی توسط آنها خریداری نشود، معلوم نیست چه فرجامی در انتظار آنها است؛ از ذوب مسکوکات و تبدیل آن به پول تا خروج اشیا تاریخی- فرهنگی توسط قاچاقچیان و شرکت این آثار در حراجی‌های مطرح دنیا،هرچیزی امکانپذیر است! برخی از آنها هم معتقدند سازمان میراث فرهنگی از عهده نگهداری اشیا خود نیز برنمی‌آید و آنها با گردآوری این اشیا در مجموعه خود به شکلی از آثار تاریخی حمایت می‌کنند.

ترکیب موزه ملی و موزه هنرهای معاصر

از این قسمت که بگذریم در بخش معاصر نیز آثار نفیسی از هنرمندان معاصر چون حکاکی روی سنگ عبدالوهاب ملکی نیا، منبت مهدی مقیسی،منبت- قلم‌زنی مهدی طوسی، گچ بری‌های علی حاجیان‌پور، طلاکوبی نجیب احمدی، ریزنگاره‌های مشبک- معرق، سمیه مشایخی، مینا کاری زیورآلات اسدالله تابع منش، سوزن دوزی‌های مهین شهرکی، نگارگری مهدی نادریان، معرق چرم ایران زارع، مینا روی شیشه دادش مهرآوری، مشبک قلمزنی از بابک خولی، نگارگری جلیل زاده ، پته خانم معین زاده،سوزن دوزی و سرمه دوزی، نمد معرق،برش کاغذ، تذهیب و... قابل رویت است.



اما علاوه بر تراکم و انباشت آثار در برخی ویترین‌ها که فرصت تماشا را از مخاطب می‌گیرد، هضم این موضوع نیز کمی سخت است که اینجا موزه ملی و باستان شناسی است نه موزه هنرهای معاصر بنابراین، هم در حق موضوع نمایشگاه و هم در حق موزه ملی، جفا شده است. موضوع نمایشگاه می‌توانست دقت و غنای بیشتری داشته باشد و فقط بر آثار موزه ای تمرکز کند، نه ترکیبی نامتوازن و بی نظم و نامتجانس از آثار کهن و هنر معاصر آن هم با این انباشت.



نمره ۲۰ کلاس!

در بخش هنرهای سنتی هم ۴۳اثر از پژوهشکده هنرهای سنتی شامل خاتم، معرق،نگارگری، تذهیب، پارچه بافی، نقاشی لاکی، خوشنویسی، سوزن دوزی، طلا کوبی، خوشنویسی، گلیم بافی، قالی بافی، منبت، قلم زنی و...به نمایش درآمده است که این آثار منحصر به فرد معاصر ثبت موزه‌ای هم شده‌اند و البته به نظر می‌رسد در چیدمان موزه‌ای آنها دقت لازم به کار رفته است و ویترین‌ها نه با انباشت مواجه اند نه نورپردازی نامناسب.


از این سالن که بیرون بیاییم دو گالری عکس هم از بخش مردم‌شناسی با عنوان " جلوه‌های نماز در فرهنگ ایرانی" و دیگری با موضوع معماری مرتبط با نماز چون نمای مساجد و محراب و گلدسته و دیگر قابل رویت است.




اما یکی از بخش‌های جذاب نمایشگاه شاید سالن مخصوص کودک و نقاشی‌هایی با موضوع نماز است هرچند شاید در نگاه نخست این گونه به نظر آید چنین نمایشگاه‌هایی باید در کانون پرورش فکری کودک و نوجوان برگزار شود نه در موزه ملی! اما در مقام قیاس با سایر اشکالات، از این جهت که بالاخره کودکان نیز در یکی از بخش‌های موزه ای جدی گرفته شدند و برایشان وقت گذاشته شده این اقدام مسوولان اجرایی نمایشگاه قابل تقدیر است.


بودجه سازمان صرف چه کتاب‌هایی می‌شود؟
در نهایت آن که اگر شما هم از آن دسته آدم هایی باشید که بتوانید کیف تبیلغاتی این نمایشگاه را دریافت کنید جدای از کتاب "گفت و گو خدا ، هفت سین دعا " برای کودکان و کتاب "نماز و اعیاد اسلامی در ایران " برای بزرگسالان که شاید بتوان با چشم‌پوشی این گونه استنباط کرد که تا حدودی به کار مخاطب عام می‌آید( البته اگر مخاطبی بیاید)، اما یک کتاب و شش کتابچه دیگر بیشتر بیانگر هدر دادن بودجه انتشارات است تا یک اقدام مثمر ثمر جهت معرفی جایگاه نماز در حوزه میراث فرهنگی چرا که در تمامی آنها پیام مسعود سلطانی‌فررییس سازمان میراث فرهنگی، سید محمد بهشتی رییس پژوهشگاه، سمیع الله حسینی مکارم معاون توسعه مدیریت سازمان و حجت الاسلام حسین شاه مرادی دبیر شورای فرهنگ عمومی تکرار شده و با معرفی ساختار علمی و اجرایی همایش نماز در آیینه میراث فرهنگی ایران و ذکر نام عوامل اجرایی در همه آنها، معلوم نیست این یک بروشور تبلیغاتی پر زرق و برق بی هدف است یا یک کتاب و کتابچه راهگشا! به عنوان مثال حداقل ۴۲ صفحه ابتدایی کتاب چکیده مقالات به این موضوعات تخصیص یافته است این در حالی است که باقی صفحات این کتاب ۱۳۴صفحه‌ای هم مشمول چکیده‌ای از مقالات می‌شود که به کار هیچ کس نمی‌آید و مشخص نیست واقعاً هدف از انتشار آن چه بوده است.



شش کتابچه کوچک دیگر هم شامل گفت و گو با آیت الله میرسید محمد یثربی، آیت الله ابراهیم امینی،دکتر علی انتظاری استاد دانشگاه علامه، احمد مسجد جامعی، سید محمد بهشتی رییس پژوهشگاه و ناصر تکمیل همایون است که علاوه بر انتشار دوباره پیام‌های مقامات سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ صفحه نخست و تکرار معرفی ساختار از صفحه ۵۲ تا ،۶۸ خود متن گفت و گوها نیز تعجب برانگیز است چرا که طرز نگارش آن شبیه هیچ نوع کتاب و کتابچه ای نیست. این درحالی است که کل محتوای این چند کتابچه شامل سخنان بزرگان و چکیده مقالات را می‌شد در یک لوح فشرده به حاضران تقدیم کرد و به جای این کتابچه ها حداقل آثار شاخص به نمایش درآمده را در یک بروشور یا کتابچه به درستی معرفی کرد و از هزینه اضافی کاست و یا حداقل کل پرسش و پاسخ‌ها را به شکل یک بولتن چند صفحه‌ای( شش صفحه) ارائه کرد.



ناگفته نماند که برای نخستین بار یک فرم نظرسنجی نیز در کنار نمایشگاه به بازدیدکنندگان ارائه می‌شود تا نظرات و انتقادات و پیشنهادات خود را منتقل کنند که این اقدام در صورت خوانش نظرات می‌تواند به بهبود وضعیت برپایی نمایشگاه‌های موزه کمک کند و اقدام شایسته ای است.

به گزارش هنرنیوز،نمایشگاه «نماز در آیینه میراث فرهنگی» تا 13 خرداد در سالنهای موزه دوران اسلامی در موزه ملی واقع در میدان توپخانه ، خیابان سی تیر همه روزه به جز دوشنبه ها میزبان علاقه مندان است.