مریم اطیابی- به گزارش هنرنیوز،
دکتر محمدرضاچیت ساز نخستین مدیر پژوهشی پژوهشگاه در ساختار جدید آن و در دوران ریاست مشایی بر سازمان میراث فرهنگی بود. چیت‌ساز سپس به مدت یک سال مسئولیت پایگاه‌های میراث فرهنگی و گردشگری سراسر کشور را عهده‌دار شد و سعی کرد نظام‌نامه پایگاه‌ها در سه سطح جهانی، ملی و استانی تهیه و تدوین کند. از اواخر سال ۱۳۸۶، سرپرستی پایگاه میراث فرهنگی شوش به عهده او نهاده شد. او همچنین یکی از افراد مؤثر در تهیه پرونده ارسالی به یونسکو درخصوص ثبت جهانی «سازههای آبی شوشتر» بوده است. وی در سال ۸۸ در دوران ریاست بقایی بر سازمان و به علت مخالفت با احداث هتل امیرزرگر در شوش استعفا داد و در دانشگاه مشغول به تدریس شد.
با وی درباره پایگاه شوش به گفت و گو نشستیم.
شوش یک « کاتالوگ» است
هنرنیوز: شوش قرار است ثبت جهانی شود.در دروران مدیریت شما بر این پایگاه به سرپرستی تقی عطایی و همکاری شهرام زارع عرصه‌یی ۱۲۰۰ هکتاری برای شوش تعیین شد که با توجه به اقتضای زمان و وضعیت موجود درنهایت قرار شد عرصه ۹۰۰ هکتار باشد. این در حالی است که اکنون قرار است شوش با عرصه ۴۰۰ هکتاری که استاد رهبر در دوران جنگ و به صورت اضطراری تعیین عرصه کردند، ثبت جهانی شود. به شما نظر شوش از چه اهمیتی برخورداراست و آیا اصلاً صحیح است که شوش با عرصه ۴۰۰ هکتاری ثبت جهانی شود؟ این که عرصه شوش ۴۰۰ هکتار باشد یا ۹۰۰ یا ۱۲۰۰ اجازه بدهید من هیچ اظهارنظری در مورد آن نکنم چرا که مسئولان فعلی باید در این مورد پاسخگو باشند اما آنچه که مشخص هست شوش طی سال‌های اخیر صدمات زیادی دیده است. درحالی که شوش یکی از معدود سایتهایی است که تحت عنوان «کاتالوگ» از آن زیاد می شود. منظور از این اصطلاح سایتهایی است که تعداد آنها بسیار کم است و از دوران‌های حتا پیش از تاریخ دارای آثار است تا دوران تاریخی و ... و این بسیار حایز اهمیت است. علاوه بر اینکه آثاری مثل کاخ آپادانا و کاخ اردشیر و ... وجود دارد که برآثاری چون تخت جمشید دوره هخامنشی و موارد دیگر تقدم دارند. در نهایت؛فقط امیدوارم با برنامه ثبت جهانی شوش دو کارمحقق شود، نخست تهیه و تدوین یک پرونده ثبت جهانی استوار، محکم وعلمی است و دوم در آن مدتی که افتخار داشتم طی ۱۴ -۱۵ ماه به صورت اجباری سرپرست شوش باشم برنامه‌هایی مصوب شد که فقط یکی مورد از آنها اجرا شد و مابقی به دلیل نبود بودجه انجام نشد. که حتا اکنون نیز خیلی ضروری است که این طرح‌ها به اجرا درآیند.
امیدوارم مدیریت جدید سازمان میراث فرهنگی در راس سازمان و مدیریت استانی و پایگاه شوش بتوانند این پروژه‌ها را یکی پس از دیگری به اجرا درآورند.
شوش طاقت این همه لطمات را ندارد .شوش که زمانی مجموعه‌ای از فرصتها بود متاسفانه به دلیل خیلی از شرایط نامساعد تبدیل به تهدید شد و مورد تعرض توسط ساکنین شهر و بی‌مهری شهرداری و حتا مورد بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی که متولی آن بود؛ قرار گرفت.
۱۷ برنامه اجرا نشده
هنرنیوز:شما چه برنامه هایی را در زمان مدیریت خود برای شوش تعریف کردید که محقق نشد؟
حدود ۱۶-۱۷ برنامه تعریف کردیم که اسنادش موجود است و آقایان می‌توانند آنها را بررسی کرده و برخی را تغییر داده و یا اصلاح کنند و در صورت عدم وجود اشکال به سمت اجرایی کردن آنها گام بردارند.
موریانه یا رانش؟!
هنرنیوز: مهمترین برنامه‌ها در مورد قلعه شوش کدام بود؟
قلعه فرانسوی‌ها که روی تپه ساخته شده سالهاست دچار موریانه زدگی است. طرحی را برای آن انتخاب کردیم که این طرح با نمونه‌هایی در یزد و سایر مناطق دیگر موفق بود. یادمان باشند در شوش و امثال آن دیگر نباید با آزمون و خطا جلو رفت بلکه باید کارهایی محقق و اجرایی شود که آزمون خود را پس داده باشند.
موریانه زدایی طرحی نیست که شش ماهه یا یک ساله انجام شود یک برنامه مستمر چندین ساله می‌طلبد.
دوم قلعه دارای رانش در برخی از اضلاعش هست که در آغاز مدیریتم بر پایگاه با چارچوب‌هایی مواجهه شدم که به وسیله آنها مشغول پرکردن شکافهای قلعه بدون انجام کار اساسی و پایه‌ای بودند که جلوی این کار را گرفتم.
هنرنیوز: چرا؟
نه تنها آن شکافها نباید گرفته می شد بلکه باید باقی می‌ماند تا ابتدا از درون مشغول تثبیت می‌شدیم و بعد آنها را پر می کردیم. دومین کار نه پرکردن شکافها بلکه جلوگیری از رانش بیش از حدی است که وجود دارد.
ما یک طرح پیشنهادی داشتیم: با اضافه کردن وزنه‌های سنگین و سنگچین بدون ملات به صورت خوابیده باری را در خلاف جهت رانش بر دیواره‌ها تحمیل کرده و جلوی رانش را می‌گیریم. به هرحال طرحی بود که در آن سالها بدان رسیدیم و خیلی از محققین تایید کردند، هرچند ممکن است اکنون آقایان نظر دیگری هم داشته باشند.
مهم روش خشکه‌چین یا سنگچین نیست، مهم آن است که جلوی رانش گرفته شود.
وقتی که پایه ستونهای هخامنشی دفن می‌شود
هنرنیوز: از دیگر برنامه‌های مهم پایگاه شوش چه بود؟
در مدت مدیریت بنده مجبور به دفن دوتا از پایه ستونهای هخامنشی شدیم. به گمانم هنوز هم دفن هستند.
شبی اطلاع دادند به یکی از کتیبه‌های هخامنشی با تیشه آسیب رسیده است. وقتی نیروهایی که یگان حفاظت میراث را در جریان قرار دادیم کسی حاضر به قبول مسئولیت نشد. آنها حتا به من گفتند نگهبانان پول بنزین باک موتورهایشان را نیز ندارند. درچنین وضعیت بغرنجی ما دو پایه ستون را دفن کردیم.
به یاد دارم آقای طالبیان – معاون کنونی میراث- در آن زمان پایگاه چغازنبیل بودند. ایشان مقداری خشت زدند و از چغازنبیل به شوش آوردند و با کمک پژوهشکده حفاظت و مرمت تهران یک نوع شن خاص را دور این دو پایه ستون ریختیم و سپس اطراف آن را با خشت پرکردیم.
هنرنیوز: و اکنون اینقدر شوش به لحاظ سیستم حفاظتی اینقدر امن هست که پایه‌ها را بیرون بیاورند؟
من نمی دانم وقتش رسیده یا نه، اما باید زودتر به زمانی برسیم که دفن کردن آثار تاریخی‌مان که محمدرضا چیت‌ساز از روی ناچاری بدان روی آورد دورانش به پایان برسد و ما همه آثارمان را از دل خاک بیرون بیاوریم و در معرض دید قرار دهیم.
چه خبر از استخوان‌ها
هنرنیوز: در مورد استخوان‌ها و انبارهای شوش هم توضیح دهید؟
مقدار زیادی استخوانهای حیوانی و انسانی در آنجا وجود دارد که در شرایط بسیار بسیار بدی هستند. در آن زمان خانم دکتر مرجان مشکور و کسان دیگر طرح و پروپزال‌شان آمد و برای برنامه‌هایشان زمان‌بندی کردیم تا اطلاعات این استخوان‌ها طبقه‌بندی شود.
درطرح دیگری وسایل اولیه کار را تهیه کردیم. هنگامی که من مدیریت پایگاه‌های کشور را همزمان با مدیریت پایگاه شوش برعهده داشتم رقم نسبتا قابل توجهی به ریال وسایل کاری مثل دوربینهای پیشرفته و مواد دیگر برای تحقیق خریداری شد.
تابوت‌های اشکانی در انبار چه می‌کند؟!
هنرنیوز: و انبارهای قلعه شوش؟
در مورد انبار هم باید بگویم در قلعه چندین انبار قوسی طولانی با عرض حدود ۳ متر و طولی گاهی بیش از ۱۰-۱۵ متر داریم که متأسفانه روی زمین و قفسه‌هایی که اصلا علمی و از روی حساب و کتاب نیست آثار مختلف و تابوت‌های دوره اشکانی قرار دارد که در شرایط مناسبی نیست و باید مستندنگاری شده، از آنها عکس تهیه و مرمت و تکمیل شود و در جای مناسبی قرار بگیرند.
هنرنیوز: تا کنون چند انبار مورد بازدید قرار گرفته است؟
نکته اساسی این جاست که این انبارها باید باز شود. سقف برخی از این انبارها ریخته است. وقتی به اصرار درب یکی، دوتا از این انبارها را بازکردم به خاطر شرایط نامساعد حتا کسی جرات ورود به این انبارها را نداشت. باید هرچه زودتر تعیین تکلیف شده و اموال این انبارها مشخص شود.
