فکری درباره وضعیت ترجمه در ایران گفت : کشورها برای اینکه ساختار فرهنگی دیگر کشورها را تغییر دهند، اندیشه های خود را در قالب زبان خود به آن ها منتقل کردند.
برنامه گفتگوی فرهنگی با موضوع «آسیب شناسی ترجمه کتب علوم انسانی» با حضور مسعود فکری عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق زهرا ابوالحسنی مدیر گروه پژوهش های زبانی سازمان سمت و تماس تلفنی با منوچهر صانعی دره بیدی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی روی آنتن رادیو گفتگو رفت.
در ابتدای این برنامه فکری درباره وضعیت ترجمه در ایران گفت: برای پاسخ به این سوال باید به سه منظر توجه کرد. اول مربوط به ضرورت ترجمه است که ما جامعه ای داریم تولید کننده علم است و دوم جامعه ای است که دریافت کننده علم است. دوم نگاه به ترجمه مضمونی و محتوایی است که می خواهد در خدمت چه موضوعی قرار بگیرد. در کشور ما ترجمه به عنوان یک اصل اساسی و راه حل معرفتی مورد استفاده قرار می گیرد.
این استاد دانشگاه افزود: در حوزه تاریخی، از ماوراء النهر تا بین النهرین کارهای فراوانی در حوزه ترجمه صورت گرفته است چون جامعه ایران علاقه مند به بهره برداری از علوم دیگر بوده است و این ظرفیت برای تعامل معرفتی و فرهنگی بوده است. با چشم پوشی از این بعد تاریخی، جوامعی که علاقه مند به بهره برداری از علوم دیگر هستند، خود را ملزم به برقرار کردن پل ترجمه می دانند و مثل هر ابزار دیگری انحرافاتی در آن به وجود می آید.
فکری یادآور شد: کشورها برای اینکه ساختار فرهنگی دیگر کشورها را تغییر دهند، اندیشه های خود را در قالب زبان خود به آن ها منتقل کردند. یک بعد ترجمه مثبت و بخش دیگر برای دیگر جهات بوده که مثبت ارزیابی نمی شود. در عین اینکه ما به ابزار ترجمه نیاز داریم باید توجه کنیم که ممکن است، عوارضی داشته باشد. اگر به علوم انسانی نزدیک شویم این نگرانی که ترجمه تأثیرات بیشتری دارد، بیشتر می شود.
وی در خصوص شکل گیری علم و دانش توضیح داد: شکل گیری علم و دانش محصول جریان های همسوست. اگر کسی بخواهد تاریخ ریاضیات را بررسی کند، خواهید دید که در محل تلاقی ها زایش جدید علم به وجود می آید.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در دوره ای که ما زندگی می کنیم تنوع و گستردگی دانش ها وجود دارد و لازمه آن دریافت علم است. دوم اینکه بسیاری از دستاوردهای بشر ناشی از شرایط علمی و جغرافیایی است. پیامبر(ص) می فرماید علم را بیاموزید هرچند در چین باشد و این نشان می دهد استفاده از تجربه دیگران برای ما ضرورت است و همه می توانند در حوزه ترجمه استفاده شود.
فکری ادامه داد: همه این علوم در زمان ترجمه در ضریب حساسیت مشخصی قرار می گیرند و آن این است که بعضی دانش ها در بستر ترجمه پیامدهای غیرعلمی را منتقل نمی کنند اما برخی دیگر پیش فرض های دیگر را مطرح می کنند و این در حوزه علوم انسانی است.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق توضیح داد: در کشورمان در زمینه ترجمه با دو جریان رو به رو هستیم؛ اول اینکه برای بهره مندی از تجربیات علوم در کشورهای دیگر به ترجمه روی آورده شد. برخی نیز فکر می کردند افکار رایج در جامعه پاسخگوی نیازهای ما نیستند و باید افکاری را وارد کنیم. دوم اینکه برای یافتن نقاط مشترک به دنبال ترجمه رفتیم.
وی افزود: همچنان باید به نیازمان برای شناخت علوم مختلف حتی در حوزه علوم انسانی از طریق ترجمه توجه کنیم. بعد از آن نیز باید نگاه منتقدانه ای نسبت به استفاده از ترجمه داشته باشیم.
پرداختن به هرکتابی در حوزه ترجمه اقتضای خاص خود را دارد
در ادامه زهرا ابوالحسنی مدیر گروه پژوهش های زبانی سازمان سمت به عنوان متولی کتب دانشگاهی گفت: سازمان سمت فقط در حوزه علوم انسانی به کار تألیف و ترجمه می پردازد. تفاوت ماهوی بین علوم انسانی و علوم دقیقه در این است که علوم انسانی به انسان و رابطه آن با جامعه می پردازد. به همین دلیل بنای اصلی در سازمان سمت بر ترجمه نیست.
ابوالحسنی افزود: در سازمان سمت بنا بر این است که در جاهایی که نیاز به انتقال مبانی نظری است، ترجمه انجام می دهد اما برای تدریس بیشتر بنا بر تألیف است. در مواجهه با کتاب های درسی در بحث سرفصل ها در سه حوزه وارد بحث ترجمه شدیم، اول مربوط به تدریس کتاب با نگاه نقادانه است. دوم مربوط به پژوهش و تدریس و سوم مربوط به الگوبرداری از نظریه غربی است که از ترجمه استفاده می شود و اقتضائات خاص خود را دارد.
مدیر گروه پژوهش های زبانی سازمان سمت ادامه داد: اگر کتابی سرکلاس برای تدریس برده می شود، اقتضائات ترجمه این کتاب با دیگر کتاب ها متفاوت است. تمام نظام ها برای خطشه دار نشدن ارزش های خود یا از معیارهای علمی و یا از معیارهای ارزشی استفاده می کنند. اگر کتابی انتخاب می شود، باید جایگاه کتاب در ارتباط با علوم دیگر باید بررسی شود. در بخش های ایدئولوژیک نیز به طور قطعی مبانی فرهنگی مورد توجه است.
در ادامه منوچهر صانعی دره بیدی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در تماسی تلفنی گفت: یکی از رکن های اساسی فرهنگ و تمدن ارتباط بین المللی است و در زمینه ترجمه چند فقره ترجمه علوم یونانی در زمان مأمون و علوم جدید اروپایی به زبان جدید در بعد تاریخی وجود دارد. این نشان می دهد رشد فرهنگی و تمدن مشروط به ترجمه است.
وی در خصوص کارهای ترجمه انجام شده در حوزه فلسفه عنوان کرد: کمیت کارهای انجام شده پس از انقلاب به هیچ وجه قابل قیاس با دهه های پیشین نیست. ترجمه باید پشتوانه حکومتی داشته باشد و هرسال جلسه ای با مترجمان تشکیل دهند تا نظرات مبادله شوند.
