« تاريخ ادبيات کودکان ايران»، عنوان اثري پژوهشي از محمدهادي محمدي و زهره قاييني است که در موسسه پژوهشي تاريخ ادبيات کودکان تهيه شده و از سوي نشر چيستا در اختيار علاقه مندان قرار گرفته است.جلدهاي هشتم تا دهم اين مجموعه نيز به‌زودي منتشر مي‌شود و در اختيار علاقه‌مندان قرار مي‌گيرد.

كتاب تاريخ ادبيات كودكان در ايران

به گزارش هنر نیوز به نقل از شبکه خبر دانشجو، مجموعه هفت جلدي « تاريخ ادبيات کودکان ايران»،پژوهشي فراگير برپايه شناخت سير تاريخي جايگاه کودک در جامعه،ديدگاه‌هاي آموزشي و پرورشي و رشد ادبيات کودکان در ايران است.راهبرد اين پژوهش گسترده،آن گونه که در پيشگفتار جلد يک آمده برپايه چند حقيقت تاريخي استوار است.«نخست آن که ايران تاريخي،بسيار کهن دارد. بنابر داده هاي باستان شناختي،فلات ايران يکي از نخستين خاستگاه هاي تمدن در آسياست.گستردگي اين تاريخ، انديشه را بدان سو مي کشاند که فرهنگ ايران امروز در کدام خاک و تا کجا ريشه دوانيده است.

ادبيات کودکان، شاخه اي نازک از درخت تناور فرهنگ و هنر اين سرزمين است.اما هنگامي که اين شاخه را بررسي مي کنيم، با گستردگي و شگفتي روبه رو مي شويم که به سختي به انگاره مي آيد.

دوم اين که کشور ما با جمعيتي جوان، بيش از هر زمان به بالا بردن کيفيت و گسترش ادبيات کودکان خود نيازمند است.روند رشد ادبيات کودکان، تاکنون از پشتيباني نهادهاي فراگير که برنامه‌اي روشن در دست داشته باشد،برخوردار نبوده، بلکه بيشتر از تلاش هاي افراد و نهادهاي غيردولتي که برپايه عشق و انگيزه هاي فرهنگ دوستانه فعاليت مي کنند سود برده است.اکنون ادبيات کودک براي پيشرفت خود،نياز به آگاهي دارد و دستيابي به اين آگاهي تاريخي، تنها با پژوهش و شناسايي جايگاه ادبيات کودکان در بستر تاريخ ممکن است.

حقيقت سوم،آشفتگي و نابساماني خود ادبيات کودکان ايران است.اين مقوله نياز دارد پيش از آن که به نهادهاي دولتي وابسته شود، به خاستگاه خود تکيه کند .خاستگاه ادبيات کودکان ايران، تاريخ آن است.

حقيقت چهارم، ضرورت تاريخي و ملي اين پژوهش است.هر ملتي که زنده است و زندگي مي کند بايد از تاريخ خود پاسداري کند.ملتي که تاريخ خود را به فراموشي بسپارد به ناچار تجربه ها و راهه‌اي رفته را تکرار مي کند.ما ايرانيان براين باور پا مي فشاريم که تاريخي کهن و سرشار از دستاوردهاي فرهنگي داريم اما همگان مي دانند که کمترين کمک شاياني به اين باور نکرده ايم...اما اکنون ديگر زمان آن گذشته است که چشم به راه پژوهشگراني از بيرون مرزها باشيم تا عناصر و داده هاي فرهنگي ما را بکاوند...»

محمدهادي محمدي و زهره قاييني آورده اند که «پيشينه پژوهش تاريخ ادبيات کودکان،دو سيماي جهاني و ملي دارد.در سيماي جهاني کشورهاي پيشرفته اروپايي،آمريکايي و اقيانوسيه به موضوع تاريخ ادبيات کودکان در شکل ها و روش هاي گوناگون پرداخته اند.اگرچه در اين گستره آثار فراگير تاريخي کمتر به چشم مي خورد.در سيماي ملي ،پيشينه پژوهش ادبيات کودکان ايران از چند مقاله کوتاه و يا يادداشت پراکنده در روزنامه ها، مجله ها يا کتاب هاي درسي براي دانشسراهاي تربيت معلم و دانشگاه‌ها فراتر نمي رود...نگاه شتابزده به چند متن دوره اسلامي،انگشت گذاشتن روي چند شاعر مشروطه و طرح اين باور نادرست که ادبيات کودکان،پديده اي وارداتي است، چکيده اين جستارهاست...در حالي که برخلاف پندار همگاني ،اين مقوله نهال نازکي نيست که پار و پير بر زمين نشانده باشند و فرآورده اش نيز اندک و ناچيز باشد.مي توان ادعا کرد که فقط در يک بخش از تاريخ، يعني ادبيات شفاهي کودکان، چنان گوناگوني و گستردگي وجود دارد که بايد کتاب ها درباره آن نوشت.»

در اين مجموعه هفت جلدي، به ادبيات کودکان به عنوان پديده اي انتزاعي و مجرد نگاه نشده است.طرح تاريخ ادبيات کودکان به گونه اي ترسيم شده که ابتدا تاريخ عمومي ايران و جايگاه فرهنگي آن تحليل شود، گام بعدي تحليل وضعيت کودک ايراني در آن دوره تاريخي است.سپس ديدگاههاي پرورشي و آموزشي کودک ارزيابي مي شود.براي نمونه با آگاهي از فلسفه آموزش و پرورش دوران، آسان‌تر مي توان پذيرفت که ادبيات اندرزي جزيي از فرهنگ شاهزاده پروري در ايران بوده است.

گردآورندگان اين مجموعه ارزشمند،آن گونه که خود مي گويند؛ تدوين تاريخ را به دوبخش کرده اند:«بخش نخست آن از دوره باستان تا آغاز انقلاب اسلامي(1357) و بخش دوم به دوره بعد آن اختصاص دارد.هريک از اين بخش ها،ويژگي هاي خود را دارد.به طور طبيعي ما بايد از بخش نخست آغاز مي کرديم.زيرا راه‌هاي ناشناخته در ان فراوان بود؛ گذر زمان، نابودي اسناد را به ويژه از دوره انقلاب مشروطيت به بعد تهديد مي کرد.خود اين بخش از گستردگي ويژه اي برخوردار است.زيرا نوشتن تاريخ با گردآوري اسناد و سازماندهي کتابخانه ويژه هردو همراه بوده است.»

بخش نخست اين مجموعه به «ادبيات شفاهي و دوران باستان»مي پردازد.سپس به دوره شکل گيري ايران و فرهنگ آن تا پايان دوره ساساني توجه شده است. دفتر دوم درباره دوره بلند پس از اسلام تا روزگار مشروطه است.دفتر سوم و چهارم به دوره مشروطه مي پردازد.در دفتر سوم به ادبيات کودک در دوره مشروطيت و ادبيات مکتب خانه اي توجه مي شود و در دفتر چهارم نهال ادبيات نوين ايران،مورد بررسي قرار مي گيرد.

از پنجمين تا هفتمين دفتر هم به ادبيات کودک در روزگار نو توجه مي شود.دفتر پنجم و ششم،دوره گسترش ادبيات کودکان را از آغاز دهه 40 تا 57 بررسي مي کند.

در کنار متن اصلي تاريخ ادبيات کودکان ايران،متن هاي حاشيه ايث در پيوند با متن اصلي وجود دارد:گفت و گو با تاريخ،برررسي هاي ادبي و تاريخي، متن برگزيده، نمودار و جدول.افزودني ها به مخاطب کمک مي کند که از زاويه هاي گوناگون با پديده تاريخ آشنا شود.براي نمونه متن برگزيده،افزون برکمک به خواننده در درک تحليل ارائه شده، متن هاي تاريخي پراکنده و گاه کمياب را به همان شکل نخستين در اختيار خوانندگان قرار مي دهد.

در اين مجموعه مي توان به اطلاعاتي درباره افسانه ها،ترانه هاي عاميانه، اندرزنامه ها، ادبيات ديني، ادبيات حماسي، قصه گويي،تصويرگري کتاب هاي کودک و نوجوان، بنيبادگذاري مدارس نو، شکل گيري شعر کودک، نمايشنامه نويسي براي کودک و...دست يافت.

همچنان که در مجموعه تاريخ ادبيات کودکان ايران به ادبيات کودکان قوم هاي ايران چون بچه هاي کرد و آذري و ارمني و آشوري توجه شده است.«شکل گيري ادبيات داستاني کودکان» و توجه به ترجمه و نقد و چگونگي پيدايش رمان نوجوان از ديگر مواردي است که در اين مجموعه به آنها اشاره شده است.

«جايگاه دختران در آموزش و ادبيات» و«جايگاه کودک و دگرگوني در مفهوم کودکي»، «کتابخانه ها و کتابخواني»، «جايگاه ادبيات کودک در نشريه ها»، «نقد در ادبيات کودکان» و «ادبيات کودک در راديو» از ديگر مواردي است که در مجموعه تاريخ ادبيات کودکان ايران، محمدهادي محمدي و زهره قاييني به آن پرداخته اند.

همچنين در اين مجموعه بزرگان ادبيات کودک چون ثمين باغچه بان،فضل الله مهتدي(صبحي) و... معرفي شده اند و هرکدام از دفاتر به بزرگاني که در روزگارنو به شکوفاتر شدن ادبيات کودکان ايران ياري رسانده اند چون توران ميرهادي،مهدي آذريزدي،يحيي دولتشاهي، علينقي وزيري،محمود جوادي پور، جبار باغچه بان، ميرزا حسن رشديه،ميرزا يحيي دولت آبادي، صادق هدايت، عباس يميني شريف، پروين دولت آبادي، محمود کيانوش و... تقديم شده است.



جلدهاي هشتم، نهم و دهم اين مجموعه به ادبيات کودکان در دوره زماني 1340 تا 1357اختصاص دارد. اين دوره به نام دوره صنعتي شدن مشخص شده ‌است و ويژگي عمده آن پيدايي اصلاحات ارضي و چيرگي جامعه سرمايه داري و گسترش شهرنشيني و پيدايش جامعه ميانه شهرنشين بود. گسترش سواد و نظام آموزش و پرورش چنان بود که از اين دوره کودکان روستايي نيز از نعمت سواد بهره مند شدند و آموزگاران روستايي در قالب نيروهاي سپاهي دانش و آموزگاران وابسته به سازمان آموزش و پرورش به روستاها مي‌رفتند و کودکان روستايي را با سواد مي‌کردند.