هنر نیوز - پرونده تعیین عرصه و حریم مجموعه جهانی شوش تاکنون به تصویب نرسیده است!

پرونده تعیین عرصه و حریم مجموعه جهانی شوش تاکنون به تصویب نرسیده است!

مجموعه باستانی شوش که بسیاری از صاحب نظران آن را مهمترین مجموعه باستانی ایران لقب می دهند، باز هم طی مورد تجاوز قرار گرفت. طی روزهای گذشته، شهرداری شوش برای ایجاد یک بلوار بخش هایی از عرصه باستانی کهن ترین پایتخت ایران را تخریب و تسطیح کرد. به گونه ای که در اثر فعالیت ماشین آلات راهسازی بقایای خرده سفال، قطعات شکسته آجر و بقایای باستانی مشابه دیگر، آشکارا بر سطح زمین قابل مشاهده است. احداث و توسعة این خیابان در دامنة تپة موسوم به ارگ یا آکرپل شوش است.
مجموعه باستانی شوش که از سال 1387 به این سو، با انجام برنامة تعیین عرصه و حریم جدید، از جمله چالش برانگیزترین بحث ها را میان مدیران ارشد سازمان میراث فرهنگ و باستان شناسان برانگیخته است، بار دیگر مورد تعرض قرار گرفته است. طی سه سال گذشته حتی باستان شناسان پیشکسوت و کارشناسان قدیمی سازمان میراث فرهنگی لب به نقد گشوده و نسبت به تعرض به شوش اعتراض کرده اند.

مجموعه باستانی شوش در سال 1367 در شرایط اضطراری سال های جنگ تحمیلی توسط یکی از باستان شناسان پیشکسوت، مهدی رهبر، تعیین عرصه و حریم شد. وی در آن زمان عرصه شوش را 400 هکتار اعلام کرد. با این حال خود وی چندی بعد و در نتیجه کشفیات جدید باستان شناسی اعلام داشت که عرصه شهر باستان شوش بیش از آن 400 هکتاری است که در شرایط اضطراری جنگ مشخص نموده و باید مطالعات گسترده تری انجام شود. سپس در فروردین سال 1387 گروهی به سرپرستی محمدتقی عطائی با مجوز پژوهشکده باستان شناسی کشور اقدام به تعیین عرصه شوش نمود. نتیجه این برنامه پژوهشی این بود که عرصه باستانی شوش 1200 هکتار است. با این حال، طی جلساتی، مدیران سازمان میراث فرهنگی و مسؤولان محلی به دلیل آنچه که توسعة شهر جدید شوش و انطباق با واقعیات شهری نامیده اند، عرصة 1200 هکتاری را به 800 هکتار تقلیل دادند. اما همان عرصة 800 هکتاری هم، که کم و بیش مورد موافقت کارشناسان است، پس از گذشت چند سال به دلایلی نامعلوم هنوز مورد تصویب قرار نگرفته است.

احداث بلوار و خیابان در پای تپه های آکرپل شوش و تخریب بقایای باستانی آن نه تنها در درون عرصة تعیین شده در سال 1387 است بلکه همچنین در درون محدودة عرصه ای قرار دارد که در سال 1367 توسط مهدی رهبر معین شده بود.

بنا به قوانین میراث فرهنگی، عرصة يك اثر تاريخي محدوده‌اي است كه ارزش های يك اثر تاريخي در آن متجلي است. ارزش‌هاي كالبدي، تاريخي، معماري، هنري، عملكردي، مذهبي، محيطي، شهرسازي، منظري و... هريك بيان‌كنندة ارزش‌هاي يك اثر تاريخي مي‌توانند باشند. براساس پیمان نامه های بين‌المللي، هرگونه مداخله در عرصة یک اثر یا مجموعه تاریخی شامل تعمير يا نوسازي (حذف يا اضافه) مگر با كسب مجوزهاي قانوني از سوي سازمان ميراث فرهنگي، کاملاً ممنوع است.
همچنین حريم یک اثر یا مجموعة تاریخی به محدوده‌اي از پیرامون عرصة یک اثر تاريخي گفته مي‌شود كه مداخله در آن سبب تزلزل بنيان اثر از نظر كالبدي شود يا محيط طبيعي و منظري اطراف عرصه را مخدوش كند؛ ايجاد مستحدثاتي كه به توليد صدا، بو، دود يا لرزش در اطراف عرصة اثر منجر شود یا باعث تغییر شکل آن گردد، مجاز نيستم. در واقع، حریم یک اثر یا یک مجموعة تاریخی شامل زیست بوم انسانی و چشمانداز محیطی آن اثر می شود که تعامل انسان با محیط پیرامون خود را در طول تاریخ نشان می دهد و می بایست به دقت صیانت شود.

هر چند در بحث خروج خانه های تاریخی از فهرست میراث ملّی، مدیران سازمان میراث فرهنگی کم کاری و قصور در اقدامات مدیریتی خود را نمی پذیرند و این امر را نتیجه اقدامات میراث ستیزانة سایر نهادها می دانند اما در زمینة تخریب و آسیب دیدن شهرهای باستانی و مجموعه هایی همچون شوش، هرمزد اردشیر، ایوان کرخه، ارجان و مواردی از این دست، قصور مدیران آشکار و عیان است. اینکه پروندة تعیین عرصه و حریم مجموعه ای جهانی همچون شوش تاکنون به تصویب نرسیده است، متوجه مدیران این سازمان و در رأس آنها دو تن از مدیران سابق این سازمان یعنی حمید بقایی (رییس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری) و صادق محمدی (رییس سابق میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان) است.

شهرام زارع