هنر نیوز - اثرات گردشگری بر جوامع مقصد

یادداشتی بر گردشگری ارتباط دهنده فرهنگ ها؛/1/

توسعه گردشگری پایدار یک فرآیند دشوار است و ممکن است تاثیر منفی بر گروههای خاصی گذارد و از طرفی گروهی دیگر از آن سود ببرند.

مقدمه:
پالسیفر و روسنو(1979) در کار خود با نام گردشگری: خوب، بد و زشت» نیاز به مشارکت عمومی در توسعه و مدیریت مقصدهای گردشگری را مطرح کردند. به این ترتیب ایده مشارکت عمومی مطرح شد و با ایده نظریه افراد دارای ذینفع ترکیب و در ادبیات مدیریت معرفی شد.
امروزه گروه های ذینفع، مولفه های اساسی در فرآیند سیاست گذاری گردشگری روستایی محسوب می شوند. با افزایش گروههای دارای نفع، وظیفه و پاسخگویی به انتظارات بسیار دشوارتر شده است. با این حال، شیوه نفوذ گروههای دارای نفع در فرآیند ساست گذاری نیز شکل پیچیده تری به خود گرفته است. به دلیل پیچیده بودن ماهیت گردشگری و فعالیتهای وابسته به آن، بطور دقیق مشخص نیست که کدام گروه ها از نظر قانونی می توانند در فرآیند سیاست گذاری گردشگری مشارکت داشته باشند. هم چنین اگرچه بسیاری از بخشهای اقتصادی از مزایای گردشگری روستایی منتفع می شوند، اما تنها آن دسته از سازمانها و نهادهای که بطور مستقیم با گردشگری روستایی در ارتباط هستند، فعالانه در فرآیند سیاستگذاری مشارکت می کنند. به هر حال نقش گروههای ذینفع در سطوح مختلف در حال افزایش است و این گروهها بتدریج به جزیی اساسی در فرآند سیاستگذاری تبدیل شده اند. توسعه گردشگری پایدار یک فرآیند دشوار است و ممکن است تاثیر منفی بر گروههای خاصی گذارد و از طرفی گروهی دیگر از آن سود ببرند. برای اینکه برنامه توسعه پایدارگردشگری بیشترین شانس موفقیت را داشته باشد الزامی است ذینفعان در آن مورد توجه قرار بگیرند. سازمان جهانی گردشگری بیان می دارد که دخالت ذینفعان در این فرآیند یکی از شرایط لازم برای شکل گیری توسعه پایدار گردشگری است. این دخالت عبارت است از توسعه و افزایش درک برخی موضوعات برای ذینفعان و تلاش برای کسب پذیرش آنها، این فرآیند به برنامه ریزان کمک می کند تا تصمیم بگیرند که چه برنامه هایی قابلیت اجرایی داشته و موانع بالقوه بر سر راه توسعه برنامه ریزی شده کدام است. شناسایی و نرکیب دیدگاهها و نظرات ذینفعان می تواند دانش و آگاهی ها را افزایش داده و کاهش تعارضات در بلند مدت را منجر شود. فریمن(1984) اعتقاد دارد که سه مفهوم اصلی وجود دارد که برای مدیریت کارآمد ذینفعان درک آن لازم است. دو مفهوم اول بر شناسایی منافع آنان و فرآیند لازم برای درک رابطه بین سازمان و افراد دارای نفع تمرکز دارد و مفهوم سوم بر مدیریت تبادلات بین همه ذینفعان تمرکز دارد».
در ارتباط با اینکه ذینفعان گردشگری چه کسانی هستند. نظریات متفاوت است. به طور کلی چهار گروه بعنوان ذینفعان گردشگری بشمار می آیند: گردشگران، ساکنین، کارآفرینان و مقامات دولتی محلی(مدیران منابعگردشگری فعالیتی است که در بستری تحت عنوان محیط شکل می گیرد، این بستر آنچنان اهمیتی داشته که بدون آن هرگز گردشگری شکل نخواهد گرفت، در کنار این عامل با اهمیت، جامعه و گردشگری قرار می گیرند که هر سه با روابط متقابلی که دارند بعنوان ذینفعان عمده گردشگری مطرح می شوند. مدیران منابع(محیط)، ساکنان محلی و گردشگران بعنوان نمایندگان این ذینفعان بشمار می آیند. مدیران منایع، جامعه میزبان و گردشگران با تاثیری که بر یکدیگر دارند، نقش مهمی را در توسعه گردشگری ایفا می نمایند. از لحاظ نظری یک الگو و پارادایم گردشگری موفق، نیروی جنبشی خود را از این سه ذینفع عمده بدست می آورد.
از آنجا که شعار سفر ارتباط دهنده فرهنگ هاست به عنوان شعار گردشگری در نظر گرفته شده است ارتباط فرهنگ ها خصوصاً ارتباط دو جامعه اصلی در گردشگری کشور ما یعنی جامعه شهری و روستایی را از بعد اثرات اجتماعی و فرهنگی گردشگری بر این جوامع را از دیدگاه توسعه پایدار مورد توجه قرار داد.

***توسعه پایدار گردشگری:
تا اواخر دهه1970دربسیاری از مناطق وکشورها،گردشگری به عنوان یک فعالیت طلاییِ بدون دود،فعالیتی که منافع بیشتری رابامنابع مالی کمتربه دست میآورد ودرطول یک دوره کوتاه مدت خطرات ناچیزی
برای جامعه انسانی و طبیعت بوجود می‌آورد، مطرح بود. در هرصورت به دنبال گزارشهای متعدد تهیه شده توسط صدها محقق،کارشناس دولتی و آکادمیک،نهضت طرفداران محیط زیست،سرانجام فعالیت گردشگری و دولتها به چالش کشیده شدند و به منظور بازساخت چارچوب معمول توسعه گردشگری به شکلی که الزامات و استانداردهای جدید طرفداران محیطزیست و پایداری یک سطح بهینه ازمنافع اقتصادی اجتماعی راتأمین کند،تحت فشارقرارگرفتند محققان اَشکال جدیدی از توسعه گردشگری را پیشنهاد دادند. توسعه در خور،سبز،طبیعی،پاسخگو،پایدار و صمیمی با محیطزیست.
گردشگری پایدار از آرزوها و آمال برای آیندهای بهتر ونگرانیها و ترسها از توسعه سنتی گردشگری،شکل گرفت. این نوع توسعه راهی جدید برای حوزه های در حال توسعه فراهم می‌کند که ارتباطی هم پیوند میان گردشگری ومحیط گردشگری پایدار،نیازمند جلوگیری ازتخریب وانحطاط سیستمهای اجتماعی،فرهنگی واکولوژیکی جامعه میزبان است وساکنان بومی باید ازآن منافعی را کسب کنند.
براساس بیانیۀ برلین1997،گردشگری باید به طریقی توسعه یابد که به جامعه محلی سود برساند،اقتصاد محلی آن را تقویت کند،نیروی کار محلی را به استخدام در آورد و در چارچوب پایداری اکولوژیکی، موادمحلی، تولیدات کشاورزی محلی،ومهارت‌های سنتی را مورد استفاده قرار دهد. برای تضمین جریان منافع به جامعه محلی مکانیسمها،شامل سیاستها وقوانین باید مطرح شوند. فعالیتهای گردشگری باید ویژگیهای اکولوژیکی و ظرفیتهای محیط محلی را مورد توجه قرار دهد وهمه تلاشها باید برای احترام توجه کردن به شیوه زندگی سنتی وفرهنگها صورت گیرد.

ویژگیهای گردشگری پایدار را می توان به صورت زیر خلاصه کرد :
1- توسعه گردشگری اجتماع محوریا اجتماع پایه مثلاً منافع جامعه دراستفاده ازتسهیلات تفریحی تأمین شود،بازبرگشت سرمایه به جامعه،سیاست ترجیحاً محلی،تقویت کسب وکارمحلی،مشارکت محلی
2- به حداقل رسانی اثرات منفی اجتماعی وفرهنگی
3- بهینه سازی منافع اقتصادی
4-توجه به محیطزیست محافظ تازمنابع فیزیکی وانسان ساخت،اخلاقیات،سیاست،استاندارد،
حداقل رسانی اثرات منفی
5- برنامه ریزی بلندمدت،ترکیبی،مشارکتی
6- مدیریت بازدیدکنندگان (مثل رضایت بازدیدکننده،حفظ جاذبه های حوزه،استفاده ازابزارهای مناسب و. ).
7-مشارکت کامل جامعه(مانند نقش پیشگامی،مشارکت فعال،مشارکت درتصمیم گیری اطلاعات وارتباطات همکاری وتشریک مساعی)

***گردشگری و اثرات آن بر نواحی مقصد
یکی از مهمترین حوزه های مورد بحث درگردشگری اثرات گردشگري و تفريحات بر جامعه مقصد است. اثرات گردشگری به روش های متعددی تقسیم بندی و مورد مطالعه قرار می گیرند که رایج ترین آنها تقسیم بندی اثرات به سه دسته اثرات اقتصادی، اجتماعی و محیطی است. اما در به طور کلی تأثیر گردشگری بر هر مقصد گردشگری به وسیله طیف وسیعی از عوامل گوناگون به شرح زیر تعیین می‌شود :
- حجم ورود گردشگران؛
- ساختار اقتصاد میزبان؛
- انواع فعالیتهای گردشگری؛
- تفاوت خصوصیات اجتماعی – فرهنگی بین میزبانان و گردشگران؛
- ظرافت و ضربه‌پذیری محیط محلی

سید عباس رجایی
دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران