هنر نیوز - قلعه هرمز سایه گاهی برای تمامی بزهای جزیره

«به شاه شاهان عباس میرزای صفوی حکم ران بزرگ ایران زمین
پس از رشادت ها و جان فشانی های پی در پی و طاقت فرسا، قلعه پرتقالی ها در جزیره هرمز به دست سربازان این دیار فتح شد.
این پیروزی بر شما شاد باد» (امام قلی خان 1622 میلادی)
جزیره هرمز (هرموز،خورموز)، یکی از جزایر ایرانی خلیج فارس است که طول محیط آن حدود ۶۰۰۰ متر می‌باشد و در فاصله ۸ کیلومتری بندرعباس قرار دارد. این جزیره را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج فارس می‌دانند. هرمز در اصل نام بندری معتبر در مصب رود میناب با خلیج فارس بوده است و شهر میناب کنونی بر روی خرابه‌های این بندر ساخته شده است. هرمز قدیم بازرگانی پر رونقی داشته است. با یورش مغول‌ها در حدود سال 700 هجری، مردم شهر هرمز ابتدا به جزیره قشم و سپس به جزیره هرمز که در آن زمان «زرون» نام داشت کوچ نمودند و شهری در آن بنا کردند و آن را به یاد شهر قدیم خود هرمز نام نهادند. به تدریج و در سده‌های پس از آن، این شهر نام خود را به همه جزیره داد (بندر جرون یا گمبرون بعدی نام خود را از آن وام گرفت) و عظمت شهر و جزیره هرمز به قدری شد که دو قرن بعد پرتغالی‌ها به طمع این جزیره و دیگر جزایر خلیج فارس به آن حمله کردند و پس از کشتار گسترده، موفق به تصرف جزیره هرمز در سال ۹۱۳ خورشیدی شدند و قعه‌ای نظامی در جزیره هرمز ساختند. مردم هرمز در طول سال‌های اشغال بارها قیام کردند.
قلعه هرمز در سال ۱۵۰۷ میلادی برابر با ۹۱۳ هجری یکی از قلعه‌هایی بود که به فرمان دریا سالار آلبوکرک، شالوده آن آغاز و پس از آن در چند نوبت ساختن آن ادامه پیدا کرد و برای استحکام بیشتر، در همان دوران مرمت شد. هدف پرتغالی‌ها از ساختن قلعه‌ها، فرمانروایی و سیطره بر تنگه هرمز و سراسر خلیج فارس بود.
این قلعه گنجایش زیادی دارد و چون مقر فرماندهی بود در طرح ساختن آن کوشش فراونی شده است. طرح قلعه هرمز و همه قلعه‌هایی که پرتغالی‌ها در خلیج فارس ساختند از سبک معماری اواخر سده‌های میانی اروپایی کشور پرتغال و شبه جزیره "ایبریکا" و تا حدود کمی نیز الهام گرفته از سبک معماری قلعه‌های تاریخی ایران پیروی می‌کند. با وصف آن، بنا به شرایط آب وهوایی و مصالح موجود در هر نقطه، آنها مبادرت به ساختن دژهای خود می‌کردند. در قلعه هرمز چون مقر فرماندهی بود همه چیز از جمله تالار برای سخنرانی و جشن‌ها، آب انبار بسیار بزرگ، انبار خواربار، کلیسا برای نیایش و حتی نوشخانه نیز برای آسایش و خوش‌گذرانی سربازان نیروی دریایی و فرماندهان در نظر گرفته شده بود که هنوز قسمت های زیادی از آن باقی است.
از سوی دیگر قلعه شامل انبارهای مهمات، زندان و سربازخانه نیز می باشد. ساختن قلعه هرمز به مدت سه دهه به درازا کشیده است. در ساختن این قلعه معماران پرتغالی با استفاده از کارگران بومی و احتمالا هندی دست به کار بوده و درست در انتهای قسمت شمالی جزیره، قلعه را مشرف به دریا ساخته اند.
در سال ۱۶۲۲ میلادی برابر با ۱۰۳۲ هجری با دلاوری سرلشکر امام قلی خان فرمانده برومند ارتش شاه عباس صفوی، دژ مستحکم پرتغالی‌ها پس از ۱۱۵سال یکه‌تازی تسخیر و آن‌ها از جزیره بیرون رانده شدند.
قلعه تاریخی هرمز سالیان دراز است که مرمت نشده و بدون محافظت به حال خود رها شده است. از دیوارهای بلندی که مثل کوه بوده و الان در حال ریزش‌اند، بز و بزغاله ها بالا می‌روند .
جزیره هرمز و آثار تاریخی آن گوشه مهمی از تاریخ خلیج فارس را در سینه خود حفظ می کند اما افسوس ، نگرش های امروز به گونه ایست که عناصر خالی از رنگ و بوی مدرن منفور و محکوم به ویرانی می باشد.
این جزیره بناهای با ارزش دیگری از جمله خانه جری پولاک ، مدرسه شریعتی ، چهارطاقی های صفوی ، خانه زعفرانیه و . . . را دارا می باشد که حتی در ایام نوروز که مسافران علاقه مند به این جزیره سفر می کنند و اشتیاق زیادی برای شناسایی و بررسی بناهای تاریخی این جزیره دارند دریغ از یک راهنما و یا یک مسئول سازمان میراث فرهنگی در جزیره که اندک اطلاعاتی از این بناها ارایه دهند و محققین و علاقه مندان باید به همان سه چهار خط نوشته شده بر روی تابلوی ثبت بنا اکتفا کنند.
جزیره هرمز دارای آب و هوای بسیار گرم و طاقت فرسا می باشد که بازدید کنندگان را مداما به آشامیدن آب نیازمند می سازد و نزدیک ترین آب خوری دو کیلومتر با این قلعه فاصله دارد.
متاسفانه تمامی طاق ها و سازه قلعه به دست فراموشی سپرده شده است تا جایی که قلعه به سایه گاهی برای تمامی بزهای جزیره تبدیل شده است و به راحتی به نقاط حساس و قابل ریزش رفت و آمد می کنند و هرروز مقدار بیشتری از این سرمایه ملی توسط سم چهارپایان دچار ریزش می شود. به گفته ساکنین، شبانه از سنگ‌های این بنای تاریخی کم می‌شود و از آنها برای ساختن پی خانه ها استفاده می شود که تا چند سال دیگر اثری از آثار آن‌ باقی نخواهد ماند.
در قسمت جنوبی قلعه انبار بزرگی در حریم یک متری قلعه با محتویات خاک آهن خود نمایی می کند که مداما در حال سرویس دادن به ماشین آلات و کشتی های باری می باشد که روز به روز بر تخریب قسمت جنوبی می افزاید و گویی در این استان هیچ شخصیت حقیقی و یا حقوقی که اندکی از ارزش های تاریخی مطلع باشد وجود ندارد که این چنین عهدنامه ها و تعهدات بین المللی (عهدنامه آمستردام – کارت پاریس و . . . ) را زیر پا گذاشته و این گونه بدون توجه به حریم ها ، سرمایه های ملی مان را روز به روز به دست نابودی می سپاریم.
به راستی خادم کیست ؟ خادمان کجا هستند ؟
آیا برای نجات دادن یک بنای تاریخی ایرانی باید سازمان یونسکو وارد عمل شود ؟
آیا این نوع برخورد شایسته و در خور این سرمایه های ملی با این همه قدمت می باشد؟
به راستی نام این نوع برخورد را چه می توان گذاشت؟ مسئولانه ؟ دلسوزانه ؟
آیا به گفته دکتر محمود دهقانی این ملت باید همیشه در سوگ آنچه از دست داده است با چشمان گریان افسوس بخورد ؟
به ریاست محترم سازمان میراث فرهنگی استان هرمزگان
پس از تلاش و رسیدگی های پی در پی و دلسوزانه شما ، قلعه پرتقالی ها در جزیره هرمز به دست بزغاله ها فتح شد.

«علیرضا گل گلی 2011 میلادی»
تصاویر ارسالی قلعه هرمز توسط علیرضا گل گلی -مدیر طرح ملی مستندسازی خانه های تاریخی- در لینک گزارش تصویری قابل مشاهده است.