هنر نیوز - جنس‌های چینی و ترکیه ای بازار را اشباع کرده اند

هنرمندان تراش روی شیشه در گفت و گو با هنرنیوز؛

جنس‌های چینی و ترکیه ای بازار را اشباع کرده اند

هنرمندان تراش روی شیشه می‌گویند آثارشان به یک سوم قیمت توسط دلالان خریداری می‌شود.
هنر شیشه‌گری یکی از قدیمی‌ترین صنایعی است که بشر به آن اشتغال داشته است. کاوش‌های باستان‌شناسی مارلیک هنسلودشوش رواج شیشه‌گری در ایران باستان (عهد هخامنشی ) را به اثبات می‌رساند.
با ظهور اسلام اکثر شیشه و بلورسازان ایرانی به دمشق و جلب کوچ کردند. در این مقطع از تاریخ شیشه‌گری علاوه بر تغییر کلی فرم شیشه، نقاشی و خطاطی بر روی شیشه با رنگ‌های کوره‌ای و لعاب‌های رنگی متداول شد و نوعی شیشه که اصطلاحا مینایی نامیده می‌شود به منصه ظهور رسید. دوره سلجوقی ( قرن 5 و 6هـ ) نخستین دوره شکوفایی شیشه‌گری در ایران محسوب می‌شود.
بعدها با روی کار آمدن سلسله صفوی و توجه خاص به این رشته، کارگاه‌های شیشه گری در اصفهان و شیراز ساخته شد و هنرمندان تحت تعلیم تعدادی از بلورسازان ونیزی قرار گرفتند. یکی از هنرهای سنتی و زیبا در این حوزه، تراش شیشه نام دارد که با ایجاد نقوش مختلف سنتی بر روی شیشه بوسیله تراش با استفاده از سنگهای مخصوص که درجه سختی آنها بیش از سختی شیشه است، بوجود می‌آید که بوسیله‌ی دست یا چرخ است. در روی بعضی از ظروف شیشه‌یی قرن نهم که در سامره و ایران پیدا شده تراش‌هایی عالی از صورت انسان وجود دارد.

الله وردی افراش و نوروز رسولی دو هنرمند تراش روی شیشه هستند که سالها با دستان هنرمندشان روی شیشه‌ها طرح خاطره می‌زنند. با این دو هنرمند به گفت و گو نشستیم.

هنرنیوز: چگونه مشغول به این کار شدید؟
افراش: من متولد 1314 هستم. 14 سال بیشتر نداشتم که وارد کارخانه بلورسازی شدم و نزدیک 60 سال است که به کار مشغولم. آن وقت‌ها آلمانی‌ها تراش می‌زدند و ما زیر دست آنها کار می‌کردیم، بعد از مدتی آنها کارخانه را رها کردند و رفتند. ما به کارخانه شیشه ایران اولین کارخانه کریستال ایران در میدان بهمن رفتیم. من سال 1328 یک سال در این کارخانه کار ‌کردم، بعد به کارخانه بلور زاویه رفتم، دوباره از سال 41 به همین کارخانه شیشه ایران آمدم. استادکار آن ایتالیایی بود و کار را به ما یاد نمی‌داد. من تراش روی شیشه را بلد بودم اما فوت و فن‌های آن را کامل نمی‌دانستم. استادکار ماهی 40هزار تومان می‌گرفت و من ماهی600 تومان به عبارتی روزی 20 تومان. یادم هست صاحب کار از ما 5 هزار تومان سند محضری گرفته بود به عبارتی وثیقه‌ای اندازه قیمت یک ساختمان سه طبقه تا بعد از یاد گرفتن کار همچنان آنجا بمانیم اما استادکار ایتالیایی هیچ وقت به شاگردان چیزی آموزش نمی‌داد. بعد از 10 سال من و دوستم رسولی خودمان یک کارگاه کوچک زدیم وحدود 5 سال عصرها آنجا کار می‌کردیم. یکبار که این ایتالیایی برای عید کریسمس به خارج رفته بود، در بازگشت دید که ما تراش روی شیشه را مانند او انجام می‌دهیم با تعجب گفت من این نوع تراش را به شما یاد نداده بودم، شما چگونه این کار را کردید ؟ ما هم گفتیم در کارگاه خودمان تمرین کردیم. و به این ترتیب کار برای همیشه به ما محول شد و آن ایتالیایی از آنجا رفت.

هنرنیوز: درباره تراش روی شیشه توضیح دهید ؟
افراش: برای تراش روی شیشه از سنگ مخصوصی که درجه سختی آن بیش از سختی شیشه است استفاده می‌شود. تراشکار نخست محل‌هایی را که می‌بایست تراش بخورد، مشخص نموده و سپس با نگهداشتن ظرف شیشه‌ای در دست و نزدیک کردن آن به سنگ تراش نقش دلخواه روی شیشه را حک می‌نمایند و سپس آن قسمت‌ها را صیقل می‌دهند.

هنرنیوز: آیا هنوز هم از تراش روی شیشه استقبال می‌شود؟
در حال حاضر جنس‌های ترکیه و چینی بازار را اشباع کرده و کسی از ما جنس نمی‌خرد یک زمانی 6 شاگرد داشتیم اما الان به زور هزینه روزمره خودمان را در می‌آوریم.من 75 سال دارم و دوستم 65 سال مگر با این چشمان ضعیف چقدر می‌توان کار تولید کرد، آن هم با دست.

هنرنیوز: پس الان بیشتر به چه کاری مشغول هستید؟
در حال حاضر اگر پایه گلدانی شکسته باشد یا لبه کاسه‌ای ترک برداشته برای تعمیر نزد ما می‌آورند و بعد از تعمیر فروشنده آن را با قیمت آنچنانی می‌فروشد. کار اصلی ما از رونق افتاده، دلال جنس 100 هزار تومانی را از ما پیش فروش 30 هزار تومان می‌خرد با این وضعیت اصلاً نمی توان کار کرد.

هنرنیوز: چرا شاگرد نمی‌گیرید ؟
رسولی: من متولد سال 24 هستم و 57 سال است در این شغل مشغول کارم .یادم می‌آید 9 سال بیشتر نداشتم وارد این کار شدم با حقوق روزی 2 تومان.
فکر می‌کنم الان شغل ما به سمتی رفته که طرف ترجیح می‌دهد مسافر کشی‌کند. کار ما هنری- دستی است نه کار تولیدی، شاید برای ساخت یک تُنگ یک روز و نصفی زمان بگذاریم. ما سرمایه نداریم. یک شاگرد حداقل 600 هزار تومان حقوق می‌خواهد، 30 درصد هم حق بیمه (به عبارتی 180 هزارتومان ). وقتی یک نفر سفارش 10 عدد کار بدهد ما نمی توانیم سفارش را تحویل دهیم،چگونه می‌توانیم این هزینه را متقبل شویم؟

هنرنیوز: پیشنهاد شما چیست ؟
رسولی: دولت اگر می‌خواهد این هنرزنده بماند، باید حمایت کند تا یک کارگاه صنایع دستی در جای بزرگی راه‌اندازی شود و 200 یا 300 نفر آموزش ببینند و تسهیلات در اختیار آنها بگذارد. خیلی از هنرمندان این رشته یا فوت کردند یا پیر شدند.

هنرنیوز :صنایع دستی از شما حمایت نمی‌کند؟
رسولی: نه برای ما نه برای هیچ کس دیگر در این حوزه، مسوولان صنایع دستی هیچ کاری انجام ندادند. قبل از انقلاب در دفتر صنایع دستی هیچ تراشکاری وجود نداشت. آنها نصف پول را به ما می دادند مثلاً 30 هزارتومان و بعد ما آویز، لامپ و ... می‌ساختیم و به صنایعدستی می‌بردیم پول قبلا داده شده، را کم می‌کردند و در نهایت پول تمام کارها را پرداخت می‌کردند هم ما راضی بودیم هم آنها آثار را به فروش می‌رسانند و استقبال می‌کردند،اما اکنون صنایع دستی اصلاً سراغی از ما نمی‌گیرد چه برسد به آنکه بخواهد به هنرمند تسهیلات بدهد.

هنرنیوز: صنایع دستی به شما وام هم می‌دهد؟
افراش: من مدرک درجه یک هنری دارم اما چه سود هیچ گونه‌تسهیلاتی وجود ندارد. وام با سود 14 درصد چه مشکلی از هنرمند حل می‌کند؟ اگر دولت وام با سود 3 یا 4 درصد یا وام بدون بهره بدهد، هنرمند می‌تواند کارگاه‌اش را سر و سامان دهد و بعد از اینکه به سوددهی رسید، دولت مالیات بگیرد.

هنرنیوز: گویا شما در دانشگاه هم تدریس کردید؟
افراش: سال 83 گروهی از دانشجویان با مینی بوس به کارگاه ما آمدند. معاون رییس دانشگاه از من خواست تا در دانشگاه تبریز تدریس کنم من این حرف را جدی نگرفتم چند وقت بعد تماس گرفتند و اعلام کردند ما 4 کارگاه مورد نیاز را راه اندازی کردیم، شما از کی می‌توانید برای آموزش بیایید؟ و به این ترتیب از سال 83 تا 88 پنج شنبه‌ها در آنجا به دانشجویان آموزش می‌دادم.

هنرنیوز:درنمایشگاه هم حضور پیدا کردید؟
افراش: بله در خیلی از نمایشگاه‌ها حضور داشتیم. نمایشگاه دو سالانه شیشه ملی،نمايشگاه روز صنایع دستی سال 86، دومین نمایشگاه آبگینه سال 88، اولین نمایشگاه گروهی هنرمندان آبگینه سال 78

هنرنیوز: شاخص ترین آثارتان کدامند؟
افراش: جام صفوی نقش لانه زنبوری به سبك دوره صفوی 1361 که در موزه آبگينه نگهداری می‌شود، همچنین تنگ قلندری تراش و تلفيق با نقاشی در سال 59، كاسه تمام تراش در سال 75 و كاسه شكلات خوری سالدرسال 72 که همگی در مجموعه خصوصی نگهداری می‌شوند.

هنرنیوز: سبکی را هم به ثبت رسانده‌اید؟
افراش: نقش لانه زنبوری از دوره ساسانی را من در این هنر احیا کردم.
مریم اطیابی