هنر نیوز - تاثیر جامعه محلی بر گردشگری

یادداشتی بر گردشگری ارتباط دهنده فرهنگ ها؛/2/

این اعتقاد وجود دارد که برنامه ریزی و توسعه پایدار گردشگری بدون شناخت و حمایت ساکنان محلی با چالش روبرو می شود.

جامعه محلی عمدتا از طریق واکنش های اجتماعی بر گردشگران تاثیر می گذارند. هدف عمده گردشگران بازدید از اجتماعات محلی است، گردشگر نیازمند مهمان نوازی و استقبال از سوی ساکنان محلی هستند. عصبانیت، بی میلی از طرف ساکنان در نهایت به گردشگران انتقال می یابد چه بسا ممکن است عدم تمایل گردشگران به بازدید از مکانهایی شود که در آنجا احساس خوشایندی ندارند را بدنبال داشته باشد. فراهم آوردن تعامل مناسب گردشگران با ساکنان در بعضی مقاصد خاص، گردشگران را قادر می سازد فرهنگ های متفاوتی را تجربه نمایند بطوریکه تا حد امکان اختلال در زندگی روزانه ساکنان کاهش یابد. علاوه بر اغنای احساسات روحی گردشگران، این فرآیند تعامل به گردشگران این اجازه را می دهد تا منابع فرهنگی محلی را مورد توجه قرار داهند که به ترتیب رغبت و تمایل انان را برای ملاقات دوباره افزایش می دهد یا توصیه و سفارش مقصد به دیگران را در پی خواهد داشت.

***تاثیر گردشگری بر جامعه محلی
در بعد زیست محیطی، بعضی از گردشگران منافع ساکنین و جوامع محلی را نادیده می گیرندو فعالیتهای مخربی را در محیط زیست انجام می دهند. در نتیجه ساکنان ممکن است نگرشی منفی نسبت به گردشگری پیدا نمایند که این نگرش منفی مانعی بر سر پایداری است. ساکنین محلی بایستی از مزایای گردشگری قبل از حرکت به سمت موقعیت پایدار متقاعد گردند. در بعد اجتماعی، درآمد حاصل از گردشگری می تواند به مدیران محلی در بهبود رفاه اجتماعی، حمل و نقل و تسهیلات کمک کند. با این وجود حجم گسترده گردشگران به تراکم و ترافیک مشکل آفرین منتهی شود. به همین نحو توسعه گردشگری می تواند باعثث افزایش جرم، نابودی آداب و رسوم قومی و از دست رفتن فرهنگ سنتی و زبان منطقه ای گردد. از نظر اقتصادی، پرداخت هزینه توسط گردشگر در مقاصد به افزایش فرصتهای شغلی و درآمد ساکنان کمک می کند و کیفیت زندگی ساکنان را بهبود می بخشد. با این وجود گردشگری می تواند نیروی انسانی مورد نیاز را از افراد غیربومی جذب نماید و فرصتهای شغلی را برای ساکنان محلی بصورت زیادی کاهش دهدکه این می تواند عدم حمایت ساکنین محلی را از توسعه گردشگری بدنبال داشته باشد.

***اثرات اقتصادی گردشگری:
از جمله اثرات مثبت اقتصادي گردشگري در نواحي مي توان به افزايش ضريب تكاثري، ايجاد اشتغال و درآمد، كمك به فراهم شدن خدمات زيربنايي، تشويق توسعه ساير بخشهاي اقتصادي و تنوع بخشي به فعاليتهاي اقتصاد اشاره کرد.

***اثرات منفی اقتصادی:
گرچه به طور كلي اثرات مثبت اقتصادي گردشگري مورد تأييد است ولي بسياري از محققين معتقدند كه گردشگري معمولاً هزينه هاي اقتصادي جامعه ميزبان نظير افزايش قيمت كالا و خدمات، افزايش كاذب قيمت زمين، افزايش هزينه زندگي، برگشت كم سرمايه، فصلي بودن فرصت هاي شغلي، جابجايي در اشتغال افراد بومي و منسوخ شدن برخي فعاليت هاي مــرسوم مانند كشاورزي و ماهيگيري در نواحي روستايي را موجب مي شود.

***اثرات اجتماعي و فرهنگی گردشگري:
اثرات اجتماعي و فرهنگي گردشگري شيوه هايي هستند كه در آن گردشگري تغييراتي را در نظام هاي ارزشي، رفتار افراد، روابط خانواده ها، سبك زندگي جمعي، مراسم سنتي و سازمان هاي اجتماعي ايجاد مي كند.

***اثرات مثبت اجتماعی و فرهنگي گردشگری:
به لحاظ اجتماعي و فرهنگي، توسعه گردشگري مي تواند آثار و پيامدهاي مثبت از قبيل بهبود خدمات و امكانات اجتماعي، توجه و حفظ الگوهاي فرهنگي در زمينه موسيفي، لباس، هنر و صنايع دستي، ايجاد غرور و مباهات نسبت به فرهنگ محلي، ايجاد امكان مبادلات فرهنگي ميان جوامع مختلف را به همراه داشته باشد ( سعيدا اردكاني، 1382، 50). از جمله ديگر آثار مثبت اجتماعي و فرهنگي مي توان به پرجمعیت شدن مجدد مناطق روستایی، از طريق جلوگيري از كاهش جمعيت و بالا رفتن تعداد جمعيت سالخورده در اجتماعات روستایی و افزایش نقش زنان در جوامعی که سنتی‌تر و دورافتاده‌تر هستند، اشاره كرد (شارپلي، 1380، 42). علاوه بر آن به نظر مسؤولان سازمان جهانی جهانگردی، فعالیت گردشگری در بسیاری از مناطق و کشورها موجب احياي خانواده می‌گردد یعنی نه فقط منزلت تازه‌ای برای زنان بوجود می‌آورد بلكه سبب ایجاد روابط آزادانه والدین با فرزندان می‌شود (محلاتی، 1381، 93).

***افزايش امكانات و خدمات محلي:
توسعه گردشگری روستایی سبب فواید اجتماعی مختلفی در جوامع روستایی از قبیل تقویت و حمایت خدمات محلی مانند حمل و نقل عمومی و مراقبت‌های بهداشتی و ایجاد امکانات و جاذبه‌های جدید مثل امکانات فرهنگی، مراکز تفریحی یا ورزشی مي شود.

***حفظ فرهنگ محلي:
گردشگري مي تواند فرهنگ ها را احيا كند. بررسي ها نشان مي دهد كه گردشگري مي تواند ابزاري براي حفظ و غناي فرهنگ محلي باشد.

***مبادله فرهنگي:
توسعه گردشگري به عنوان يك پديده فرهنگي موجب مي شود كه فرصت كافي براي تبادل فرهنگي بين گردشگر و جامعه ميزبان به وجود آيد بر اين مبنا آنها مي توانند يكديگر را بهتر درك كرده، به فرهنگ همديگر بيشتر احترام بگذارند. يكي از تأثيرات مثبت اجتماعي و فرهنگي گردشگري در نواحي روستايي، ايجاد فرصتهايي براي تعامل و روابط متقابل بين مردم روستا و گردشگران مي باشد. در اين رابطه، مطالعات نشان داده اند كه مردم محلي از اين فرصتها كه موجب افزايش درك و آگاهي شان نسبت به افراد و فرهنگهاي مختلف خارج از محل زندگي شان مي شود، لذت مي برند.
بنابراين گردشگري امکان تبادل فرهنگي میان مردم محل و گردشگران را فراهم می‌آورد تا دربارة فرهنگ یکدیگر مطالبی را بيآموزند و نسبت به آن احترام قائل شوند. این مهم از طریق برخی انواع خاص گردشگري تحقق می‌یابد. گردشگري علمی و دیگر گردشگري خاص، نظير گردشگري روستايي و برنامه‌های دیدار از خانه‌ها که در آن گردشگران امکان آشنایی با خانوارهای محلی را می‌یابند از آن جمله بشمار می‌روند.

***اثرات منفي اجتماعي و فرهنگي:
توسعه گردشگری در ناحيه مقصد گردشگري ممکن است باعث تغییر الگوی زندگی افراد محلی شود. بر این اساس مردم محلی با تقلید از الگوهای رفتاری و پوشاکی گردشگران دچار عارضه مصرف‌گرایی می‌گردند. توسعه گردشگری در منطقه می‌تواند فرصت و زمینه گسترش آسیب هاي اجتماعی و گسترش رفتارهای متعارض با هنجارهای متداول در جامعه پديد آورد و باعث افزایش جرم و جنایت در منطقه شود.

***گردشگري و جرم و جنايت
ازدحام و شلوغي در جامعه ميزبان و از دست رفتن آسايش بومي
كالا سازي فرهنگي
در بررسي آثار منفي توسعه گردشگري بر فرهنگ جامعه، برخي نويسندگان به تجاري شدن يا كالايي شدن فرهنگ جامعه ميزبان اشاره كرده اند. به اين معنا كه ساكنان، محصولات فرهنگي خود را آنگونه كه مورد پسند گردشگران باشد، عرضه مي كنند (كاظمي، 1385، 103). در اين خصوص گردشگري مي تواند در نظامهاي گوناگون، نمادهاي فرهنگي يك جامعه را تبديل به كالا نمايد. تماس سطحي گردشگران با فرهنگ محلي و صرف تفريح و گذراندن اوقات فراغتي دلچسب سبب مي شود كه تمام تاسيسات و خدمات محلي به نحوي سازمان يابد كه بتواند رضايت گردشگران را جلب كند. از اين رو فرهنگ محلي به مجموعه اي در هم پيچيده در چارچوب كالايي شدن بدل مي گردد و همه چيز در خدمت پول و درآمد ارزي قرار مي گيرد و اين درآمد به بهاي گزافي بدست مي آيد. يكي از اين موارد از دست دادن هويت خود براي رضايت غير خود است. سطحي بودن تماس نه به ساكنان محلي فرصت مي دهد كه تماس فرهنگي راستيني را برقرار سازند و نه به گردشگران فرصت مي دهد كه بر دانش و معرفت خود نسبت به فرهنگي ديگر، چيزي بيفزايند.

***اثرات زيست محيطي:
در غياب محيط زيست جذاب، گردشگري وجود نخواهد داشت. از جاذبه هاي بنيادي مانند خورشيد، دريا و ساحل گرفته تا جذابيت غيرقابل انكار مكانها و ساختمانهاي تاريخي، محيط زيست پايه و اساس فعاليت گردشگري است.

***اثرات مثبت زیست‌محیطی:
اولاً گردشگری به بهبود کیفیت محیط زیست منطقه کمک می‌کند زیرا که گردشگران علاقمندند تا از مناطق جذاب، پاکیزه و به دور از آلودگي بازديد كنند گردشگري محركهايي را براي پاكيزه نگهداشتن محیط زیست فراهم می‌آورد. این امر از طریق کنترل آلودگی هوا ، آب، آلودگی صوتی و آلودگی بصری، کاستن از تراکم و بهبود کیفیت کلی ظاهری از طریق طراحی ساختمانها و محوطه‌سازی فراهم می‌گردد. حتی خود طراحی و جانمایی مناسب امکانات گردشگري می‌تواند در جذاب ساختن ظاهر محیط زیست شهری و روستایی سهیم باشد. بهبود زیرساخت‌ها به خصوص در مورد تأمین آب و سیستم دفع فاضلاب و زباله نیز در بهبود کیفیت زیست‌محیطی مؤثر است.

***اثرات منفي زیست‌محیطی گردشگری:
ايجاد آلودگي هاي صوتي و بصري، آلودگي هاي آب و هوا، مشكلات دفع زباله، بروز خسارت به آثار باستاني و تاريخي، مشكلات استفاده از زمين و تخريب سواحل در زمره آثار منفي زيست محيطي گردشگري در نواحي روستايي مي باشد.

سید عباس رجایی
دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران