هنر نیوز - نوازنده‌ای وفادار به فرهنگ آذری

به بهانه سالمرگ علی سلیمی نوازنده موسيقي آذری؛

موسیقی آذربایجانی همان موسیقی سنتی مردم آذربایجان است که هنرمندان آذربایجانی آن را می‌آفرینند؛ کسانی که این نوع موسیقی را به‌همراه سروده‌های خود به‌زبان ترکی آذربایجانی می‌خوانند، عاشیق خوانده می‌شوند.
عاشیق‌ها در وصف آذربایجان و دلاوری‌های بزرگان آن، در مراسم جشن و عزاداری، سروده‌های زیبایی را به‌همراه موسیقی آذربایجانی می‌خوانند و مورد توجه مردم قرار می‌گیرند.
موسيقي مقامي مناطق آذري‌نشين ايران شامل استانهاي زنجان، اردبيل، آذربايجان شرقي و آذربايجان غربي از ديرباز به عنوان يكي از مهمترين شاخه‌هاي موسيقي سرزمين پهناور ايران با لحن و آواي مخصوص خود جلوه‌گري كرده و با گوش جان‌هاي شيفته شنيده شده است.
موسیقی آذربایجانی از دو نوع یا شاخه اصلی تشکیل شده که از لحاظ تقسیم‌بندی موسیقایی منشاء و حالت‌های مختلفی دارند. معمولاً نوع سازهای موسیقی آذربایجانی، خاستگاه و دوستداران اقسام موسیقی با هم تا حدی متفاوتند، هرچند بسیاری دوستدار هردو هستند. تعداد بسیاری از موسیقی‌دانان آذربایجان با آشنایی به هردو نوع از این موسیقی‌ها توانسته‌اند آثاری هنری بزرگی در قالب اپرا‌ها، موسیقی سمفونیک و ... خلق نمایند.
اين موسيقي كه هم ريشه با موسيقي اصيل ايراني است و بسياري از دستگاه‌ها و گوشه‌هاي مشابه با موسيقي ايراني دارد، تاكنون چندان معرفي نشده و موسيقي آذربايجان فقط در حد موسيقي «عاشيقي» در محافل شنيده شده است. موسيقي مقامي آذربايجان داراي دستگاههاي راست، شور، سه‌گاه، چهارگاه، همايون، بيات شيراز و شوشتري است و هر كدام از اين دستگاه‌ها داراي شعبه‌ها و گوشه‌هاي مختلفي هستند.
اين موسيقي علاوه بر دستگاه‌هاي اصلي ياد شده داراي چند مقام با حجم كوچك از جمله قاتار، رهاب، شاهناز، بايات كورد و دشتي و نيز چند مقام ريتميك از جمله حيراتي، آرازباري، منصوريه، سيماي شمس، اووشاري، حيدري، شكسته، قاراباغ شيكسته‌سي ، كسمه شيكسته و شيروان شيكسته‌سي است.
«اما یکی از بزرگمردان عرصه موسیقی آذری علی سلیمی بود که عمرش را صرف این گونهی یموسیقیایی کرد. علی سلیمی در سال ۱۳۰۱ در باکو مركز جمهوري آذربايجان (شوروی سابق) در خانواده‌ای اردبیلی زاده شد. تا ۱۶ سالگی در آنجا زیست. پس از آن همراه خانواده‌اش به زادگاه پدرش، اردبیل بازگشت . در سال ۱۳۳۲ رهبر ارکستر آذربایجانی رادیو ایران شد و در سال ۱۳۳۸ با همکارش، فاطمه قنادی (وارتوش ماچکالیانس) ازدواج کرد. حاصل ازدواج آنها دو فرزندِ دختر «سئويل» و پسر «ياشار» است.»
بخشی از فعالیت موزیسین‌ها پیش از انقلاب به رادیو منحصر و محدود می‌شد؛ علی سلیمی نیز از این قاعده مستثنی نبود؛ او توانست در این عرصه دست به فعالیت‌های ارزنده‌ای بزند. این فعالیت‌ها در ارکستر آذربایجانی رادیو ایران بیشتر بود. اما در سال ۱۳۴۲ ارکستر آذربایجانی رادیو ایران منحل شد ولی علی سلیمی به آهنگ‌سازی ادامه داد. موسیقی «آیریلیق» براساس شعری از رجب ابراهیمی(فرهاد) محصول این دوره ‌است که «رشید بهبودوو» نیز آن را در باکو اجرا کرده‌است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و شکل‌گیری دوباره فعالیت‌های هنری؛ سلیمی در سالِ ۱۳۵۸ به عنوانِ رهبرِ ارکسترِ رادیو و تلویزیونِ مرکزِ تبریز انتخاب و تا زمانِ مرگ در این سمت فعالیت کرد.
این هنرمند تنها در نوازندگی و شناخت موسیقی نبود که تبحر داشت. او در نگارش موسیقی هم کار بلد بود و توانمندی داشت. از آثارِ مکتوبِ علیِ سلیمی می‌توان به «متدِ تارِ آذربایجانی» اشاره کرد. از ویژگی‌های این کتابِ آموزشی این است که تکنیک‌های نواختنِ تارِ آذربایجانی به روشِ پیشینیان ارائه شده‌است. در حالِ حاضر استفاده از چهار انگشتِ دستِ چپ برایِ گرفتنِ سیم در جمهوریِ آذربایجان رایج است و در متدِ سعید رستموو نیز گرفتنِ سیم با چهار انگشت ارائه شده ‌است. در متدِ سلیمی از پنج انگشتِ دستِ چپ برایِ گرفتن سیم استفاده می‌شود.
در سالِ ۱۳۶۷ شمسی سلیمی به گرفتنِ دکترایِ افتخاریِ موسیقی از طرفِ وزارتِ فرهنگ و ارشاد ایران نایل شد. گفتنی است که دو اثر ماندگارِ او به نام‌هایِ «آیریلیق» و «سیزه سالام گتیرمی‌شم» در بسیاری از ممالک ترک‌زبان به طورِ گسترده‌ای شناخته شده و اجراهایِ گوناگونی از آنها ارائه شده‌است. او سال‌های پایانی عمر خود را در تبریز گذراند و تاثیر به‌سزایی بر رشد و گسترش موسیقی آذربايجانی گذاشت. تندیس او به عنوان «آهنگ‌ساز برجسته‌ي شرق» در یونسکو نصب شده‌است.