هنر نیوز - زری بافی با جابجایی‌های سازمان متلاشی شد

قربان ریوندی هنرمند زری باف گفت: چرا باید برای گرفتن یک وام 5 میلیون تومانی 2 سال تمام از این بانک به آن بانک سرگردان باشیم؟

به گزارش هنرنیوز،روزگاری در دوره صفویه، شهرهای کاشان، اصفهان، یزد، هرات، تبریز، رشت، مشهد، قم، ساوه و... با چیره‌دستی بافندگان پارچه های نقش‌دارشان شهرة آفاق بودند.قدیمی‌ترین زری بافی یادگاری از دوران صفوی، چندین سال پیش در نزدیکی آرامگاه بی بی شهربانو در قبر یکی از بزرگان عهد سلجوقی پیدا شد و امروز قطعات مختلف آن در موزه های مختلف دنیا نگهداری می‌شود. اما قدمت زری بافی به دیرباز می‌رسد تا آنجا که حدود 1200 سال پیش مسافران اروپایی با پارچه زربفتی از ایران باقی مانده های صلیب مقدس را پیچیده، همراه خود به کشور فرانسه برده و به کلیسای شهر نانسی در فرانسه هدیه کرده‌اند که امروز در همان کلیسا محفوظ است. از سویی دیگر در همان زمان پارچه زربفتی با نقوش هنر هخامنشی از ایران خریداری و برای پوشانیدن روی قبر یکی از مقدسین کلیسای شهر «سانس» در فرانسه به کار برده شد که امروز در همان کلیسا محفوظ است. امروزه موزه‌هایی چون موزه کاخ کرملین در مسکو، موزه‌ کوپریونیون‌ نیویورک، موزه استکهلم ، موزه‌ متروپولیتن‌ نیویورک ، مزین به پارچه های زری بافی هستند و ایران قرن ها تولید کننده اصلی پارچه های زری برای دربارها و کلیساهای جهان، از لندن تا توکیو بوده است. اما این هنر زیبای ایرانی یادگار دوران شکوه نساجی ایران زمین، امروزه به دست فراموشی سپرده شده و دستان هنرمندی دیگر حاضر به تابیدن و بافتن این پارچه‌ها نیست. در این زمینه با قربان ریوندی هنرمند درجه یک زری بافی به گفت و گو نشستیم.

هنرنیوز: از چه زمانی به این هنر پرداختید؟
من حدود 33 سال است که مشغول زربافی هستم. پس از استخدام در سازمان فرهنگ و هنر سابق آنها تصمیم گرفتند این رشته را رونق ببخشند و دستگاه زری بافی را خریداری کردند.

هنرنیوز : اکنون وضعیت این هنرچگونه است ؟
قبلاً کارگاه‌های زری بافی مثل تمام کارگاه‌های صنایع دستی در مقر سازمان در خیابان زنجان پا برجا بود اما بقایی این کارگاه‌ها را با دورکاری و انتقال صنایع دستی به اصفهان و شیراز کلاً متلاشی کرد. الان در اصفهان یک کارگاه زری بافی دایر است ولی عملاً خوابیده و به گفته خودشان تا 2 ماه دیگر تصمیم می‌گیرند که یا به آن سر و سامان بدهند یا آن را منحل کنند.
هنرنیوز: شما در دانشگاه هم این رشته را تدریس کردید؟
دانشجویان از دانشکده هنر به خود سازمان می‌آمدند تا آموزش ببینند اما الان دیگر سازمانی وجود ندارد که بخواهند آموزش ببینند . تمام کارگاه ها جمع شده است .

هنرنیوز: یعنی کسی به صورت علمی و دانشگاهی این هنر را آموزش نمی‌بیند؟
خیر، چنین برنامه‌ریزی وجود نداشته اکثر علاقه‌مندان به صورت شاگرد - استادی این هنر را فرا گرفتند. بعضی‌ها‌ هم در کارگاه‌های سازمان میراث به فراگیری این هنر پرداختند که با بسته شدن این کارگاه‌ها دیگر نمی‌توان امیدی به انتقال زری بافی از اساتید به علاقه‌مندان این هنر داشت.

هنرنیوز: به غیر از عدم بهره‌مندی آکادمیک چه مشکلاتی این هنر را تهدید می‌کند؟
گران و نامرغوب بودن مواد اولیه یکی از این مشکلات است. پارسال هر کیلو نخ ابریشم 145 هزار تومان بود. امسال با توجه به نرخ تورم خودتان قیمت را حدس بزنید. قبلاً سازمان نزدیک به 2 تن گلابتون ( نخ طلا) از هند و پاکستان خریداری کرده بود که در کارگاه‌ها استفاده می‌شد اما با تمام شدن این نخ‌ها یک کیلو گلابتون فرانسوی آن هم با مغز پنبه و روکش آب طلا یک میلیون تومان هزینه داشت. از طرفی دستگاه‌های زری‌بافی بزرگ و جاگیر هستند. هر دستگاه تقریباً بین ابعادی حدود 2*3 متر دارد و یک کارگاه حداقل فضایی بین 10 تا 20 متر را می‌طلبد، از سویی دیگر هر دستگاه حدود 10 – 15 میلیون هزینه دارد، چرا که خیلی از ابزار مورد استفاده یک دستگاه دیگر وجود ندارد و گاهی باید آنها را در سمساری و عتیقه فروشی‌های شهرهای زری باف قدیمی پیدا کرد. از طرفی به نظر می‌رسد سازمان با برچیدن کارگاه‌ها تمایلی برای زنده نگهداشتن این هنر ندارد.
هنرنیوز : چقدرطول می‌کشد تا یک پارچه زری بافی بافته شود؟
دستگاه های زری بافی و مخمل بافی معمولاً به صورتی است که شاگرد نقش بندی انجام می‌دهد و استاد بافت به این صورت که يكی پشت نخ‌ها ماكو را رد می‌كند و ديگری بالای دار نخ‌های پود را طوری رد می‌کند، كه نقش مورد نظر بر پارچه بيفتد. بعد از انتخاب طرح آن را نقطه چين می‌کنند مثل نقشه قالی منتها ما به آن «دستور» می‌گوییم. بعد از تعیین مقیاس نقشه، طرح‌ها را روی نخ پودها پیاده می‌کنیم. اين کار بسیار وقت‌گیر است اما بعد از آن زمان بافتن فرا می‌رسد با ده ساعت کار مداوم چهار پنج سانتی متر بافته می‌شود.

هنرنیوز: امروزه هم زری بافی خواهان دارد؟
در زمان قبل از انقلاب هم خیلی از این بافته‌ها به عنوان هدیه به موزه‌ها یا دربار و مجلس برای هدیه به کشورهای دیگر فرستاده می‌شد، امروز هم مخصوصاً در هند، پاکستان و ژاپن از این هنر استقبال می‌شود. زری بافی برای سردست پیراهن، یقه لباس، مبل ، پرده و رومیزی کاربرد دارد. اگر نگاهی به بازار هند و پاکستان و کشورهای خلیج بکنیم متوجه می‌شویم جمعیت قابل تأملی خواهان زری بافی هستند اما ما هیچ برنامه ‌ریزی در این زمینه نداریم و احتمالاً چینی‌ها این بازار را هم تسخیر کرده‌اند. امروز اگر حمایت دولتی باشد و به بازار توجه شود این هنر زنده می‌ماند.

هنرنیوز : چقدر زمان برد تا برای ضریح مطهر امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) پارچه زری بافت تهیه کنید؟
هرکدام سه سال طول کشید .از طراحی تا بافت در بهترین حالت روزی10 سانت بیشتر بافته نمی‌شد. نوع طراحی به گونه‌ای بود که آیات مبارک قرآنی از هر چهار طرف قابل خواندن باشند. کارهایی از این دست همیشه ماندگارند و احساس خاصی را به انسان منتقل می‌کنند. برای من و دوستانم باعث افتخار است که هنر دست‌های ما به لطف پروردگار بر روی ضریح این دو بزرگوار قرارگرفت .

هنرنیوز: استقبال از این هنر درنمایشگاه‌های بین المللی چگونه است ؟
من در چندین نمایشگاه بین‌المللی قرآن و نمایشگاه‌های صنایع دستی شرکت کردم و در همه آنها رتبه برتر کسب کردم. یکبار هم در نمایشگاهی در فرانسه شرکت داشتیم آنجا هم استقبال از این هنر بسیار زیاد بود این هنر ریشه در سنت ما دارد و خوب طبیعی است هرچه از دل برآید بردل نشیند. هنری كه جزيی از فرهنگ ملی و يادگاری كه ميراث كهن فرهنگی در آن رويت می‌شود همه جا خواهان دارد.

هنرنیوز: و سخن آخر؟
زری بافی هنری با زحمت بسیار و درآمد کم است. از طلای 24 عيار گرفته تا ابريشم ونقره به دور ابريشم پيچيده می‌شود و پارچه زری بافی شکل می‌گیرد.پس این پارچه به ارزشمندی طلا است روزگاری زری عروس مجالس بود از جانماز و بقچه عروس تا لباس اشراف وپادشاهان اما اکنون این هنرگرانمایه به دست فراموشی سپرده شده، هر هنری که از این سرزمین به فراموشی سپرده شود، پاره‌ای از فرهنگ ایران زمین محو می‌شود چه آدمها که در طول تاریخ زحمت کشیدند تا یک هنر از پدر به پسر و از استاد به شاگرد برسد حالا در دوره‌ای که امکانات، تکنولوژی و اینترنت وجود دارد چرا باید با بی توجهی آدمهایی مثل بقایی رییس سابق سازمان صنایع دستی به نابودی کشیده شود. چرا باید برای گرفتن یک وام 5 میلیون تومانی 2 سال تمام از این بانک به آن بانک سرگردان باشیم.ما دوست داریم این هنر را حفظ کنیم اما آیا مسوولان هم به اندازه ما علاقه‌مند به حفظ این هنرهستند.
مریم اطیابی