عنوان «نقش فرهنگی امام خمینی (ره) در ایران معاصر» اگرچه بسیار بزرگ است و پرداختن به آن اسناد فراوانی می‌خواهد؛ اعم از کتب و مقالات و آرشیوهای صدا و سخنرانی‌ها و ... اما می‌توان در یک نگرش کلی به برخی از تاثیرات امام خمینی (ره) اشاره کرد:

خیزش اولیه‌ی انقلاب اسلامی ایران:

نخستین حرکت‌های امام (ره) برای ایجاد انقلاب اسلامی در ایران و مبارزه با رژیم ستم‌شاهی به یک اعتبار از فرهنگ مردم آغاز شد؛ امام (ره) مردم را بشارت به دین‌شان داد؛ مردم را بشارت به آزادگی داد و مبارزه با ستم؛ این حرکت را نمی‌توان مبارزه‌ی صرفاً سیاسی دانست؛ چراکه حضرت امام (ره) در اغلب بیانیه‌ها به مردم تاکید می‌کرد که پیام اسلام آنی نیست که امروز در زندگی مردم جریان دارد و سیاسیون در حال اجرای آن در کشور هستند. امام با تاکید بر فرامین اسلامی مردم را به دینداری دعوت می‌کرد و این می‌تواند روشی فرهنگی برای تغییر رویکرد مردم و آزادی‌خواهی آن‌ها باشد.

انقلاب ما انفجار نور بود:

این جمله بسیار تکرار شده و می‌تواند یکی از زمینه‌های اصلی تئوریک انقلاب اسلامی ایران باشد. «نور» در حکمت اسلامی و اندیشه سهروردی از مفاهیم کلیدی است و در انقلاب اسلامی ایران هم که در همین راستا است و بخشی از آن به حکمت و فلسفه اسلامی نظری دارد می‌تواند انفجار همین نور هدایت خداوندی باشد. طبیعی است که در چنین فرایندی فرهنگ بسیار مهم باشد.

در بسیاری از موارد هم شنیده‌ایم که «انقلاب ما یک انقلاب فرهنگی بوده» است. انقلاب فرهنگی مانند سایر انقلاب‌ها نیست که دست‌آوردهای خود را به همراه برخی تخریب‌ها داشته باشد. انقلاب اسلامی ایران که انقلابی فرهنگی بود، سراسر در پی سازندگی بود. در واقع این شعارهای فرهنگی است که انقلاب اسلامی را فرهنگی‌ هم می‌کند.

راهنمودهای فقیه آگاه:

افلاطون در «جمهور» تاکید می‌کند که بهترین دولت‌ها دولت‌هایی است که رهبر آن فیلسوف باشد. این در متعالی‌ترین حالت‌ها در انقلاب اسلامی ایران اتفاق افتاد. امام خمینی (ره) از جایی آمده بود که درس و مدرسه بود. حوزه‌ی علمیه همان محلی است که پویایی اندیشه‌ی اسلامی از آن بر می‌خیزد و فرهنگ اسلامی هم مدیون همین مراکز است.

حضرت امام (ره) توانسته بود با تمام تجربیاتی که در حوزه و آشنایی با علوم اسلامی و سیره‌ی انبیاء و اولیاء داشت تاثیراتی ایدئولوژیک بر مردم داشته باشد.

شاید توصیفاتی که از حضرت امام در برخی موارد شده گوشه‌ای از روح بزرگ معمار بزرگ انقلاب را بیانگر باشد. «امام خمینی (ره) را حالتی بود که مشتاق به مسیر حق بود. او در همان حال که دل از گرد هر گونه تعلقی پرداخته بود بار سنگین رسالت و رهبری را به دوش می‏کشید، و خود را مکلف می‏دید تا از پی رهایی خلق نهضتی عظیم و قوی‏بنیان، پایه ریزد تا مگر خدای عالم آن را به انقلابی عالمگیر منتهی گرداند، آن سان که اساس دیرپای نظام جور و فساد در جهان از ریشه برافتد و دیگر بار فروع جانفزای توحید، کران تا کران گیتی را روشن سازد و عدل و آزادی و برابری و برادری ایمانی چهرۀ افسردۀ عالم را رونق بخشد.»