مرتضی بخردی گفت:با مرمت خانه های تاریخی ، هنرهای سنتی خودبه خود احیا می شوند.
مرتضی بخردی از جمعه بیست و هفتم آبان تا سوم آذر در گالری آپادانا اصفهان مجموعه‌ای از آثارش تحت عنوان «هنرهای کاربردی با استفاده از هنرهای مستظرفه و سنتی» را به نمایش گذاشت .بخردی همچنین مهندس طراحی داخلی و مرمتگر آثار تاریخی است. به مناسبت هفته اصفهان (یکم لغایت هفتم آذر) با این هنرمند اصفهانی به گفت و گو نشستیم.
هنرنیوز: چرا این نام را برای نمایشگاه خود انتخاب کردید؟
چون امروزه در زندگی روزمره ،هنرهای سنتی به جز مصرف تزئینی کاربرد دیگری نداشته و ندارد. هنر در 100سال، 200 سال گذشته ماهیتاً کاربردی بود، اما امروز بیشتر جنبه تزئینی دارد. باید کاری کرد آثار سنتی فقط مخصوص موزه‌ها نبوده و در زندگی روزمره هم کاربرد داشته باشند.
هنرنیوز: چگونه کاربردی کردن هنرهای سنتی را اعمال کردید؟
یکسری آثار ساختم که تلفیقی از هنر سنتی و کاربردی است (مثل آینه، پاراوان، بوفه و کتابخانه ).روی هر کدام از آنها انواع و اقسام هنرهای سنتی را طراحی کردم و اساتید صنایع دستی ساخت آن را برعهده گرفتند.
هنرنیوز: این هنرها شامل چه زیرمجموعه‌هایی می‌شود؟ آیا هنرهای سنتی در حال منسوخ شدن را هم کاربردی کرده‌اید؟
طرح‌هایی شامل قلم‌زنی، نقاشی پشت آینه، نقاشی روی چوب، قلم‌زنی روی مس و برنج و تلفیق کاشی و آینه. بعضی از این هنرها و تکنیک‌هایشان را هم احیا کرده و آموزش داده ام.
چون خودم استاد دانشگاه هستم ،روی هنرهای سنتی مطالعه داشتم . این امر به من کمک شایانی کرد،مثلا از لایه چینی(چیدن لایه لایه رنگ روی یکدیگر) که مربوط به دوره صفویه بوده و یک هنر فراموش شده تلقی می‌شود در آثارم زیاد استفاده کردم.
هنرنیوز:شما مرمتگر آثار تاریخی نیز هستید. خانه های تاریخی ارزشهای هنری و سبکهای تاریخی خاصی داشتند .به نظر می‌رسد با فراموشی این نوع معماری ،هنرها و سبکهای معماری آن هم به دست فراموشی سپرده می شود. چگونه می‌توان دوباره از این هنرها( مثل گچ‌بری ، آینه‌کاری ، گره‌چینی ، نقاشی روی گچ و آینه و...) استفاده کرد و به گونه‌ای آنها را احیا کرد؟ آیا بازسازی یا مرمت خانه‌های تاریخی در زنده نگه داشتن این هنرها موثر است؟
با مرمت بناهای تاریخی این هنرها خود به خود احیا می‌شود. استادکار این هنرها را به شاگردانش آموزش داده و احیا می‌شود.
البته من لفظ مرمت و بازسازی خانه تاریخی را قبول ندارم .به نظرم باز زنده‌سازی صحیح‌تر است.
فضاهای معماری قدیمی کاربرد داشتند اما امروزه این کاربرد برای این فضاها وجود ندارد. ما در باز زنده‌سازی،مایحتاج زندگی امروز را به گونه‌ای در این فضاها می‌گنجانیم که به اصالت، فرم و شکل بنا لطمه‌ای نخورد.مثلا در گذشته ضرورت زندگی به گونه‌ای بود که تمام اتاقها به حیاط ارتباط داشتند. اما ضرورت زندگی امروزی و ارتباطات داخلی حکم می‌کند حمام و سرویس بهداشتی داخل فضای اتاقها قرار گیرد نه بیرون داخل حیاط.ما سعی می‌کنیم این قبیل تسهیلات را فراهم کنیم.
نمونه این کاربرد و تبدیل خانه‌های سنتی به هتل،متل و اقامتگاه در یزد دیده می‌شود.
هنرنیوز : آیا در اصفهان هم چنین خانه‌هایی تغییر کاربری داده‌اند؟
چند خانه تبدیل به هتل شده است. شاید جالب باشد بدانید، بعضی در اصفهان این خانه‌ها را خریده‌اند و فامیلی در کنار هم زندگی می کنند .در هفت هشت سال گذشته استفاده از خانه‌های تاریخی و یا تبدیل آنها به هتل بیشتر شده است.
هنرنیوز:چگونه به ساخت وسایل سنتی با کاربرد جدید علاقه‌مند شدید؟
رشته تحصیلی من طراحی معماری داخلی و مرمت آثار تاریخی است. تلفیق این دو رشته جالب بود. بنابراین حین مرمت به این فکر افتادم طراحی مبلمان را به گونه‌ای انجام دهم که با سبکهای تاریخی هماهنگی داشته باشد.
هنرنیوز: آیا سند مکتوبی از این آثار بجای مانده است؟
راه و روش مرسوم از قدیم الایام انتقال تجربیات به صورت سینه به سینه از استاد به شاگرد بوده و متاسفانه سند مکتوبی در این زمینه وجود ندارد.
این اطلاعات و شرح احوال هنرمندان خیلی کم، به صورت جسته و گریخته در کتاب‌ها و تاریخ‌نامه‌ها آمده است. خوشبختانه در سال‌های اخیر آموزش‌ها مکتوب و آکادمیک شده . در واقع با شکل‌گیری رشته‌های مختلف صنایع دستی در دوران اخیر این تجربیات به شکل مکتوب در آمده و منتقل می‌شوند. الان حدود 20سال است رشته‌های مختلف صنایع‌دستی راه اندازی و فارغ‌التحصیلان آن به صورت آکادمیک وارد بازار کار شدند.
هنرنیوز: چه مشکلات و خطراتی هنرهای سنتی ما را تهدید می‌کند؟
متأسفانه ما خیلی از فرهنگ و هویت خودمان فاصله گرفته‌ایم. باید کمتر تحت تأثیر جریانات کشورهای دیگر باشیم و از تولیدات یکنواخت ماشینی و صنعتی پرهیز کنیم.باید تلاش کرد با بها دادن به کارهای اصیل، هویت فرهنگیمان را حفظ کنیم.قطعا مهمترین چالش دور افتادن از هویت‌هایمان است.
من نمی‌توانم نسخه خاصی بپیچم. سازمان‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط مثل میراث فرهنگی و وزارت فرهنگ و ارشاد باید از اشاعه و دنباله روی منفی از کارهای غیر ایرانی جلوگیری کنند.رسانه‌های جمعی باید دقت کنند کهکالاهای فرهنگی امروزه با رقابت شدیدی بازارهای فرهنگی را به خود اختصاص می‌دهند. کسانی در این بازار موفق‌تر عمل می‌کنند، که فرهنگ خود را به طور غیر مستقیم و مستقیم به بهترین شکل اشاعه دهند . براستی آیا رسانه ملی ما تاکنون در این امر موفق عمل کرده است؟ رسانه‌های دیگر چه سهمی در اشاعه فرهنگ بومی -ایرانی داشته‌اند؟
هنرنیوز:انگیزه شخصی چگونه اولین بار شما را در این مسیر قرار داد؟
50 سال قبل دانشجوی رشته هنر معماری داخلی بودم.آدم اصفهان به دنیا بیاید و این همه هنر را ببیند و تحت تاثیر قرار نگیرد.به عنوان یک اصفهانی حس غریبی به اصفهان داشتم.اگر اصفهان را پایتخت همه هنرهای سنتی ندانیم باید آن را پایتخت اکثر این هنرها دانست. من هم تحت تاثیر پایتخت صفویه، شهر هنر و ادب قرار گرفتم.
بزرگترین شانس من تغییر کاربری کاروانسرای مادرشاه در اصفهان به هتل عباسی امروزی بود. این اتفاق تقریبا 45 سال پیش افتاد. در آن هنگام یک بنای تاریخی صفوی به کمک عده‌ای از هنرمندان و صنعتگران تکمیل و بازسازی و به مهمانسرا تبدیل شد.من در آن سالها با این گروه همکاری داشتم و این امر من را به سمت این فضا و هنرها کشید.همین سبب شد طی سالها کسب تجربه به کاربردی کردن هنرهای سنتی علاقه‌مند شوم.
هنرنیوز:آیا قبل از این هم نمایشگاهی از آثارتان داشتید؟
نمایشگاه‌هایی در کشورهایی چون کویت، سوریه، ونزوئلا، پاکستان، هندوستان، چین داشتم.همچنین چندین نمایشگاه در تهران، اصفهان، شیراز، رفسنجان و... برپا کرده‌ام.
هنرنیوز :استقبال از این آثار چگونه بود؟
هر هنر اصیل در همه جای دنیا مورد استقبال قرار می‌گیرد. آثار من هم از این امر مستثنی نبوده‌اند.
هنرنیوز:آیا کتابی در این زمینه منتشر کرده‌اید؟
من 28 سال در دانشکده هنر تدریس کردم و همیشه دوست داشتم آنچه را می‌دانم به دیگران منتقل کنم .هرچند کتابی تحت این عنوان خاص منتشر نکرده‌ام، اما کتابی درباره هتل عباسی در حال چاپ است و من درباره تزئینات وابسته به معماری ،مقاله مبسوطی نوشته‌ام.
مریم اطیابی
