اگر ما در جنگ سخت کشور گشایی داریم در جنگ نرم باید بر گشایش ذهن کار کنیم؛ بنابراین باید از هنرپیشه‌های موفق و از الگوها روز جامعه با رویکردهای مختلف استفاده کرد.

با ترسیم یک پازل پراکنده برای نشان دادن اهمیت و جایگاه «شخصیت عروسکی در جنگ نرم» باید گفت زمانی که سایت bratz تازه راه افتاده بود زمانی که صفحه اصلی سایت را بارگذاری می‌کردید می نوشت «لطفا منتظر بمانید» و بعد این جمله ظاهر می‌شد «‌عروسک‌ها برای این که اینقدر زیبا شوند به زمان نیاز دارند». همین مقدمه کوتاه چه کار با ذهن شما می‌کند تا زمانی که عروسک‌ها بیایند؟

در همین زمینه یکی از شخصیت پرداز‌های اسپانیایی می‌گوید:«هر کس دوست دارد عروسک مثل خودش را داشته باشد». پیرو این سخن امسال بیش از 8 میلیون خانواده سفارش چنین عروسک‌هایی را برای روز کریسمس دادند حال در نظر بگیرید که هر خانواده چند نفر است و جمع کل این سفارش‌ها چقدر می‌شود. شرکت سازنده می‌گفت عکس خودتان یا هر شخصی را که علاقه‌مند هستید بدهید و عروسک تحویل بگیرید!

ایده‌ی شخصیت پردازی بعدی، که پس از ایده فوق شکل گرفت، ایده «مادربزرگ قصه‌گو» بود. این ایده با یک مینی لپ‌تاپ(عروسک) که شکم این مینی لپ تاپ LCD آن است به مخاطب عرضه شد. یک سری نرمافزار هم دارد که کارش این است که برای شما قصه بگوید و وقتی که مادر بزرگ می‌شود شما می توانید با آن بازی کنید ضمن این که سایر قابلیت ها را دارد.

برای برنامه ریزی و رسیدن به این راهکار که باید چگونه عروسک‌هایی برای کودکان تولید کنیم که روی ذهن آن‌ها تاثیرگذار باشد بر می‌گردد به این که شخصیت پردازان عروسکی آمار تمام کودکانی که متولد می‌شوند را به تفکیک جنسیت، نژاد، زبان، پایگاه اقتصادی و اجتماعی و ... را دارند. در دست داشتن این آمار شاید در ایران زیاد معنی دار نباشد اما برای جمع آوری این اطلاعات در آمریکا باید چه ارتباط گسترده ای با مراکز درمانی و بیمارستان‌ها داشته باشید؟ یک مثال دیگر از شخصیت‌پردازی عروسکی شرک (Sherek)است. غول بی شاخ و دم و دوست داشتنی که از نظر زیبایی شناختی هیچ جذابیتی ندارد. یک جامعه شناس آمریکایی این سوال را مطرح می‌کند که چرا «شرک» همه فرهنگ‌ها را فرا گرفته است و محبوب شده است؟ در پاسخ به سوال این جامعه شناس بنده نکته‌ای را ذکر می‌کنم. انیمیشن1 شرک، 4 سال طول کشید که به بازار عرضه شود و دو سال کاری بر روی آن کار کردند. برای انجام این پروژه 4000 نفر متخصص روزی حداقل 8 ساعت کار می‌کردند. انیمیشن «شرک» جمعا 80 دقیقه است. یعنی برای تولید هر 1 دقیقه 17 میلیون دقیقه وقت تخصصی گذاشته شده است. همین برای پاسخ به سوال این جامعه شناس امریکایی کافی است.



از سوی دیگر برای بررسی شخصیت «شرک» از این جمله «هگل» استفاده می‌کنیم که وقتی به او می‌گویند که تو یک غول هستی می‌گفت: «من غول نیستم اما بر شانه غول‌ها ایستاده‌ام». این غول یعنی «شرک» بر شانه غول های قبلی ایستاده است. شخصیت «شرک» از بستر بسیاری از شخصیت‌های کارتونی قبلی که اتفاقا بسیاری از آنها مربوط به فرهنگ شرق است ایستاده و شخصیت خود را بر اساس شخصیت همه آنها بازتولید می‌کند.

هر فرهنگی سعی کرده است بر اساس دیدگاه های فرهنگی خودش عروسک ملی خودش را طراحی کند. بر این اساس ما هم «دارا» و «سارا» را داریم. ما بیش از 40 شخصیت عروسک اسلامی داریم.

نوع دیگر از شخصیت‌های عروسکی شخصیت‌های زشت است که مشتری های خاص خود را دارد و ژانر خاصی در شخصیت پردازی است. گونه دیگر عروسک‌های مذهبی یا بند‌انگشتی هستند که «پری‌های دریایی»، «بند انگشتی»، «کنار گل» و ...است در نظر بگیرید که این دسته از عروسک‌ها چه اثری بر زندگی و ذهن کودک می گذارد.



در توضیح همه این مطالب باید بگویم یک شخصیت عروسکی قرار است 3 کار را انجام بدهد:

1- Ideal Tip یعنی الگوی نهایی و ایده آل را به ما می‌دهد.

2- Ideal Type یعنی گونه مثبت را به ما می دهد.

3- Life Style یعنی سبک زندگی به ما می دهد.

با این سه مورد ما می‌توانیم یک تعریف از قهرمان بدهیم.‌ تعریف از قهرمان باید رو به آینده و ملموس باشد. یکی از مزایای مکتب شیعه رویکرد مهدویت و جامعه ایده ال است. ما برای عینی سازی جامعه مهدوی موفق نبودیم و نتوانستیم جامعه ایده آل را به او معرفی کنیم.



باربی (Barbie) و جنگ نرم

بحث بعدی در ارتباط با لوازم جانبی هست که همراه با شخصیت های عروسکی به فروش می رسانند. یکی از این شخصیت‌ها که سناریو، شخصیت، و عقیده دارند و می‌توانید با آنها زندگی کنید باربی (Barbie) است. شما می‌توانید برای باربی لباس و لوازم منزل بخرید این به شما Life Style می‌دهد. این در حالی است که ما هم «دارا» و «سارا» داریم اما اگر به یک دختر مسلمان ایرانی بگوییم مثل «سارا» زندگی کن می‌داند چطور زندگی کند؟ آیا «سارا» برای او به سبک زندگی تبدیل شده است؟ اما اگر بگویند مثل باربی زندگی کن شما حتی می‌دانید باربی مقابل دوست پسرش Ken چه رفتاری دارد. بله باربی دوست پسر هم دارد. ما حتی الگوی باربی پیر را هم داریم. باربی برای تمام سنین از کودکی تا پیری.

سالیانه ما فقط 2 نمایش Fashion از باربی داریم یکی در فصل سرد و یکی در فصل گرم. شرکت‌های پوشاک میلیاردی به کمپانی matrr سازنده باربی پول می‌دهند تا برای سال بعد لباس ساخت خودشان را در سایز کوچک طراحی کنند و بر تن باربی نمایش دهند زیرا این بزرگترین تبلیغ برای آنها است.

نکته جالب توجه این است که باربی متنوع و متفاوت می شود Ken هم متفاوت می شود. اگر ما بخواهیم متناسب با ذائقه مخاطب حتی در فضای شخصیت پردازی پیش برویم باید تغییرات فرهنگی آن جامعه را هم در نظر بگیریم بر این اساس Ken در دهه های مختلف بازتولید می‌شود و هیچگاه این فرآیند جنگ نرم متوقف نمی‌شود مثل توپخانه دشمن که هیچگاه خالی نمی ماند.

شرکت باربی برای مسلمان‌ها هم باربی دارد. چادر باربی (Chador Barbie ) هم داریم. بعد از جنگ امریکا و عراق فروشگاه‌های عراق پر شد از این نوع باربی. دیگر باربی طالبانی است که همه و همه ایده‌های تداعی را برای ما جمع آوری می‌کند. تمام این پروژه‌ها بعد از 11 سپتامبر شروع شد، به این معنی که هر کس یاد 11 سپتامبر افتاد یاد تروریست‌ها بیفتد و هر کس یاد تروریست‌ها افتاد یاد مسلمان‌ها بیفتد. یک پله جلوتر از «باربی طالبانی»، «باربی تروریست» است که با کلید واژه جهاد باربی (jihad barbie) وارد بازار شده است. یکی از وسائل جانبی این باربی پرچم مشکی است که روی آن نوشته است «لا اله الا اللّه ». شاید قبلا باربی را اینگونه نمی دیدیم اما به اطلاع شما برسان که بیشاز 650 نوع باربی داریم.



برتز (Bratz) و جنگ نرم

عروسک بعدی که نسبت به باربی تازه کار است اما اقدامات دیگری را برای برنده شدن در بازار رقابت در نظر گرفته است برتز (Bratz) است. تیتر انجمن جامعه شناسان کالیفرنیا در ارتباط با این عروسک این است: «آیا عروسک‌های برتز بیش از اندازه عریان نیستند؟».

ما بیش از 80 مدل «باربی پورنو» داریم اما «برتز» چه کرده که این انجمن چنین می‌گوید؟‌ عروسک‌های برتز یک پکیج کامل به شما می‌دهد که 80 درصد از حجم این پکیج لوازم جانبی است. انواع لوازم آرایش، میز آرایش، لباس‌های زیر و ... در این پکیج قرار دارد. آیا این لوازم برای دختر بچه 5 ساله واقعا لازم است؟ مشکل انجمن جامعه شناسی کالیفرنیا با ظاهر عروسک‌ها نیست با لوازم جانبی این عروسک‌ها است به عبارتی حاشیه مهم تر از متن. است. این در بحث معنا‌شناسی و جنگ نرم برای ما معنی‌دار است. «برتز» در بازار رقابتی وارد شده است که رقیبش باربی تا انتهای سناریو و داستان را ترسیم کرده است.



ژن پتز (Gen petz) و جنگ نرم

ژن پتز (Gen petz) Gen از genetic و petz به معنی حیوان خانگی.این نام برای عروسکی است با این مشخصات: یک عروسک که یک موجود زنده است قلب دارد، تنفس می‌کند و متناسب با سلیقه شما در روحیه ها متفاوت شاد، خجالتی، غمگین و ... در طول cm 20 و عرض cm7 با عمر 1-3 سال به بازار عرضه می‌شود.20 دقیقه بعد از باز کردن بسته بندی این عروسک که ترکیب ژن‌های ‌خوک، شامپانزه و خرگوش وDNA انسان است از خواب زمستانی بیدار می‌شود. قیمت آن 12 هزار و 500 دلار است که وقتی به تولید انبوه برسد قیمتش کاهش نیز می‌یابد. مزیت این عروسک نسبت به یک حیوان خانگی این است که کثیف کاری و بیماری ندارد. این بار شما موجود زنده‌ای را دارید که روحیه‌اش را شما انتخاب می‌کنید. این عروسک اول بار در استرالیا و کانادا آمد.

اما باید به عرض شما برسانم ژن پتز وجود خارجی ندارد. تمام این داستان خیال پردازی یک مهندس کامپیوتر به اسم آدام مورانتز (Adam Morantez) بود که آن زمان 24 سال داشت. این یکی از دروغ‌های دهه اول قرن 21 شد. دروغی که بسیاری از افراد باورش کردند. باور کردن این دروغ یک طرف ماجرا است اما چیزی که اهمیت دارد اثری هست که این دروغ بر ذهن شخصیت پردازان در آینده می‌گذارد. دروغ این فرد Level فکری شخصیت پردازان را تغییر داد.

حال این پازلی را که چیدیم به هم وصل می کنیم: هر شخصیت عروسکی جدای از کارکردهایش یک فضایی را در جنگ نرم می‌سازد که اگر شکل گرفت دیگر نمی‌شود ابعاد آن را جمع کرد.



سید بشیر حسینی

دکترای فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)