استان یزد در کنار استان اصفهان و فارس یکی از سه قطب گردشگری- فرهنگی کشور است که مسیر فرهنگی مناسبی برای تورهای خارجی اند. این البته جدای از علاقه گردشگران داخلی به دیدن هر ساله چند صدهزار گردشگر داخلی از این مناطق دیدن می کنند.

مهمانان خارجی بیشتر علاقمند به فرهنگ کویرنشینان مرکز هستند، مردمانی که از آنان با قنات، قنوت، قناعت به خوبی یاد شده است.

اگر گردشگران بخواهند کویر زیبای مرکز را از نزدیک ببینند، بدون اغراق باید بیش از یکماه در یزد اتراق کنند. یزد بزرگترین بافت خشتی جهان شناخته شده است و خوب این تنها بافت تاریخی استان نیست.



***صد دانه یاقوت

اگر از تهران به سمت یزد حرکت کنید ا ز نایین که بگذرید. در راه نايين به يزد به فاصله 74 كيلومتر از نايين، نخستين آبادي بزرگ، عقدا است. روستای عقدا یک بافت تاریخی ، همراه با خانه های خشتی ،کاروانسرا، آب انبار است .بافتی منسجم همراه با باغهای انار. اگر در فصل انار یعنی مهر و آبان به عقدا بیایید،میوه بهشتی را بر در و دیوار باغهای عقدا خواهید دید. این منظره توجه هر گردشگری را به خود جلب میکند .

محسن حاجی سعید یکی از راهنمایان تور استان یزد در این سفر همراه ما است. رباط يا كاروانسرا یی بزرگ و خوش طرح ساخته شده از آجر در وسط آبادي و بر كنار شاهراه بنا شده است. نام این کاروانسرا« رباط حاجي ابوالقاسم رشتي» است. چون به شكل و ترتيب رباط هاي شاه عباسي ساخته شده، بیشتر جلب توجه مي كند. رباط داراي بادگير بلندي است كه از فاصله دور، به خوبی معرف این آبادي است. روبروي در ورودي، تخته سنگي به خط نستعليق به ديوار نصب شده است كه نام واقف و باني در آن حک شده است .اين رباط اكنون پاسگاه ژاندارمري عقدا است. به گفته حاجی سعید، حاجي ابوالقاسم رشتي از تجار مشهور عصر خودش بوده كه جز يزد در مناطق ديگر هم شهرت داشته است. سنگ آب انبار پايين كوچه، قطعه سنگي سياه رنگ است كه از زير خاك بيرون آمده و در خانه يكي از معتمدان محل ديده شده . این سنگ حكايت از آب انباري دارد كه اكنون ويرانه شده و درسال 1027 ساخته شده است. مسجد هلاكو ،مسجد جامع ،حمام نو ،كلك حسينيه( در وسط حسينيه بزرگ عقدا به مانند تمام حسينيه هاي يزد و اطراف آن، كلكي آجري و گلي قرار دارد.) ،«حصار خواجه نصير» هم از دیگر مکان های دیدنی عقدا است . اهل آبادی معتقدند خواجه نصير طوسي به این آبادي آمده و بناي حصاري را در این مکان بنا نهاده تا خانه ها و آبادي را محفوظ دارد . در دل ویرانههای این بنا سردر ورودي و قسمتي از برج و ديوار شرقي به صورت نسبتاً سالم، هنوز بر جاي است. سردر این حصار را از آجر ساخته اند. قلعه سام، مسجد شمس هم از دیگر جاهای دیدنی یک آبادی هستند . مردم کویر مثل خود کویر پر از رمز و رازند . آیا کسی فکر میکند در دل یک روستا این همه آثار تاریخی دیده می شود.



*** قلعه خرگوشی

از عقدا که عبور کنیم ، پایین دست آن روستای زیبایی بنام«هفتا در» وجود دارد روستایی با بافت منسجم و خشتی از روستاهای زرتشتی نشین یزد که وقتی توقفی کوتاه درآن داشته باشید، بی اختیار با بهت می گویید اینجا کجا است؟ وقتی وارد این روستا شدید دوربین عکاسی را فراموش نکنید.

حاج سعید می گوید: «يكي از مهمترين راه هاي تجاري و ارتباطي در منطقه اردكان از دير باز راه هاي ارتباطي با مناطق شمالي از جمله شهر هاي نايين و اصفهان بوده است. در قديم از اردكان كه به سمت شمال به راه می افتاديد از روستا هاي احمد آباد ،ترك آباد ،سرو عليا و ارجنان كه گذر مي كرديد به روستاي زيبا و پر جاذبه عقدا می رسیدید. در واقع در آنجا يك منزل را پشت سر گذاشته بودید .يك منزل در واقع چهار فرسخ يعني 32 كيلو متر است . مسيري كه انسان در طي حدودي 12 ساعت با پاي پياده مي تواند طي كند. اين قاعده باعث ساخت كاروانسرا هاي ايران و شايد تمامي جهان شده است. شما از كاروانسراي ابو القاسم رشتي عقدا كه عبور كنيد براي رسيدن به كاروانسراي خرگوشي چهار منزل راه داريد و براي رسيدن به ورزنه شش منزل ديگر. بعد از عقدا به ترتيب بايد از كاروانسرا هاي و رباط هاي نارستان ،خليل آباد،شور آب ،يغميش عبور كنيد تا به دشتي باز و سنگلاخي به نام خرگوشي مي رسيم و در ميان آن در كنار راهي مالرو ،رباطي عجيب و زيبا بنام «خرگوشي» دیده میشود و بعد از آن رباط هاي زيباي نه گنبد و در آخر ورزنه قرار دارد.

رباط خرگوشی با پايه هاي سنگی و بدنه سازي آجري يادگاري از دوران صفويه بوده و از سازه هاي كه به دستور شاه عباس صفوي ساخته شده است.بنايی كه زمان هاي بودن و نفس كشيدن باتلاق گاو خوني را به ياد دارد.



*** 1000 بهتر است یا 999

حاجی سعید می گوید :« کاروانسراها اولین اقامت گاه ها و هتل های بین راهی هستند،که در ایران بین شاهراه اصلی ری -کرمان این کاروانسرا ها بسیار پررونق بودند. کسانی که از نایین عبور می کردند شب را در کاروانسرای قلعه خرگوشی، یعنی یگانه بنای سنگی بیابانهای آن اطراف سر میکردند. قلعه خرگوشی با پایه سنگی و بدنه آجری در دوره صفوی به دستور شاه عباس ساخته شده است .(کاروانسرا) در انگلیسی هم با همین لفظ به کار میرود .این بنا یادگار ایرانیان و هدیه آنها به دنیا است .اولین ایده ساخت آن به دوره هخامنشی و بعد دوره ساسانی باز می گردد . می گویند به فرمان شاه عباس 1000 هزار کاروانسرا ساخته شد که بعدها دستور تخریب یکی از این بناها را داد. شاید این از تیزهوشی شاه عباس بود که عدد 999را انتخاب کرد. چون اگر عدد 1000 را به کار می برد، همه می گفتند اغراق کرده ولی 999 در ذهنها باقی می ماند.



*** حلوا ارده یادت نره

در این مسیر حتما از اردکان عبور خواهید کرد. پیشنهاد می کنم حتما توقفی کوتاه در این شهر داشته باشید و نیم ساعتی در بافت قدیمی شهر قدم بزنید.

اردکان برگرفته از «اد »به معنای مقدس، و «کان» به معنای معدن است. در واقع وجه تسمیه اردکان به معنای جایگاه مقدس و معدن زهد است. تاریخ بنای اردکان به درستی معلوم نیست. در دوره پیش از اسلام در کتاب تاریخی نامی از اردکان نبوده اما در قرن هفتم هجری در کتابی از مسافرتهای شخصی بنام تقی الدین نامی از اردکان و خانقاه آن شهر یاد شده است.

حاج سعید می گوید :« در زمانهای قدیم شيريني‌ها با شيره انگور يا شيره خرما تهيه مي‌شد وچون تازه شكر وارد بازار شده بود به همين دليل به حلوا ارده‌اي كه با تشكه تهيه مي شد حلواي شكري گفته مي شد و مصرف شيريني جات هم خيلي كم بود و بيشتر در ماه اسفند مصرف مي‌شد. بطوريكه در روزهاي اول اسفند از روستاهاي اطراف مردم با كاسه‌هايي كه داخل سفره‌اي گذاشته و به پشت خود بسته بودند، پياده يا سواره به اردكان آمده و در بازار بزرگ شهر كه از جنوب به شمال كشيده شده بود به خريد شيريني مي‌پرداختند و در اصطلاح محلي به كاسه پشتها مشهور بودند.



***با من قهری؟!

اولين محله‌اي كه در اردكان ساخته شد، ميدان قلعه یا محله «چرخاب» است، كه هنوز هم قسمت اعظم آن سالم باقي‌ مانده . این محله كوچه‌هاي كم عرض و مسقف دارد که عرض آنها 2 - 3 متر و گاهي نيز كمتر است. عرض كوچه مسجد جامع قريب به 70 سانتي‌متر است كه به كوچه قل هو اللهي يا كوچه آشتي‌كنان معروف است.کوچه ای که آنقدر باریک است که اگر تو قهر هم باشی نمی توانی سرت را کج کنی و از گوشه ای دیگر بروی. معمولا عروس و دامادها را از این کوچه عبور می دهند. بيشتر اين كوچه‌ها داراي سقف است كه در اصطلاح محلي به آنها ساباط مي‌گويند . شما میتوانید با نیم ساعت قدم زدن در شهر با تمام عناصر شهرسازی از جمله خانه های خشتی و کوچک تا خانه اعیان نشین، بازار،آب انبار، مسجد جامع، ساباط ،حمام، آسیاب دروازه های شهری «دوزوک» یا دزدک و مسجد جامع که متاسفانه قسمت قدیمی اش خیلی بد احیا شد دیده می شود. در بافت قدیمی شهر از کارگاه های زيلو بافی، لبافی، سراميك سازی،كوزه‌گری ،كرباس بافی تا کارگاههای حلواسازي، قندريزی قابل رویت است . اگر به یزد آمدید ارزش نیم ساعت دیر رسیدن بازدید از اردکان را از دست ندهید .



*** دختر یزدگرد کجایی؟

15 كيلومتر که از اردکان‌ بیرون می آیی زیارتگاه «پیرهریشت» بر روی دامنه کوه قرار گرفته که یکی از جاذبه های گردشگری اردکان با سه آب انبار. هر ساله‌ روز هيجدهفروردين‌، زردشتيان‌ براي‌زيارت‌ به‌ اين‌ محل‌ مسافرت‌ مي‌كنند. پسته زارهای این منطقه بسیار زیبا است . فکر می کنم هیچ وقت به ذهنتان خطور نکند درخت پسته اینقدر بزرگ باشد. این منطقه یکی از جاذبه های گردشگری طبیعی شرق یزد است. ظاهرا هریشت خدمه «نیک بانو» دختر دوم یزدگرد و خواهر شهربانو مادر امام سجاد(ع) است که به اعتقاد زرتشتیان در مسیر تهیه آذوقه برای نیک بانو به اعتقاد بعضی تلف وبرخی دیگر ناپدید شده است.

درست در 40 کیلومتری اردکان نیز پیر«چک چک» یا پیر سبز قرار دارد

در شهرستان ارکان ماجرای ناپدید نیک بانو دختر دوم یزدگرد زرتشتیان 24-28 خرداد فستیوال سالانه دارند که بزرگترین گردهمایی در فصل بهار و پاییز این منطقه پس از اینکه یزدگرد در شهر مرو توسط آسیابانی کشته پنج دختر و دو پسر و همسرش تصمیم می گیرند هر کدام در 5 مسیر تقسیم شوند یکی از این افراد شهربانو دختر بزرگ توسط اعراب دستگیر می شوداما نیک بانو از یزد به سمت شمال و سپس شرق می رود و در منطقه بکر رشته کوه های درنجیر در شرق یزد رفته و ظاهرا در چک چک ناپدید می شود.

در داخل زیارتگاه که به شکل دهانه غار است تنه درخت چنار کهنسالی وجود دارد. کف زیارتگاه با سنگ مرمر پوشیده شده و از بخشی از سقف قطرات آب چکه چکه بر زمین می ریزد البته سقف این مکان سنگی است . چند شعله شمع بطور دائم در زیارتگاه روشن است و محلی برای سوزاندن عود یا چوب مقدس وجود دارد. زرتشتیان هرساله 27 خرداد در این مکان مراسم باشکوهی برگزار می کنند.اگر خواستید از دیدنی های اردکان بازدید کنید بهترین ماه های سال فروردین ، اردیبهشت ، مهر و آبان است.اگر به یزد آمدید با هزینه 25 هزار تومان می توانید با توری یک روزه از اردکان ، چک چک و میبد بازدید کنید .



مریم اطیابی