يك باستانشناس گفت: تعدادی از اشيای موزه ايران باستان از حفاری‌های غيرمجاز به‌دست آمده‌اند و شناسنامه ندارند. اگر هر كدام از آنها مفقود شود، هيچ كسی متوجه نمی‌شود. مشخص نيست در اين ميان چه كسی فكر دادن دوركاری به جمع‌دارها را مطرح كرده است؟
به گزارش هنرنیوز، عصر روز گذشته (سه‌شنبه، 14 دي‌ماه) سومين نشست از سری نشست‌های «نگاهی به كارنامه ميراث فرهنگی» با عنوان «موزه، قانون، باستانشناسی» با حضور دکتر کامیار عبدی ، دکتر عمران گاراژیان و شهرام زارع برگزارشد.
كاميار عبدی در این نشست در مورد چگونگی ورود موزه به ایران گفت: اواخر قاجار و اوایل پهلوی ما خواستیم متجدد شویم و اين كلمات جزء بسته‌هايی بودند كه از این زمان از خارج به ايران وارد شدند تا از طريق موزه و نمایش اشیاء بتوانيم نمایش هويت ملی،تاریخ گسترده را نشان دهیم و پيشرفت داشته باشيم.
وی با اشاره به مباحث مطرح شده بر سر تغيير نام موزه به «گنجينه»، افزود: موزه به‌صورت پويا در ايران شكل نگرفته است. گذشته برای ما يك موضوع علمی و پژوهشی نيست، بلكه يك موضوع فرهنگي است.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: مدرنیته دسترسی به اینترنت، ماشین، دانشگاه و...نیست. از نظر فرهنگی، ما در حبابی شناوريم كه به صورت رسمی و غیررسمی هنوز در گذشته می‌چرخد، ما در بازگشت به ریشه‌ها باید به این تفاهم برسیم گذشته، گذشته است و از آن دست بکشیم و بايد رويكردی پژوهشی در اين زمينه در پيش گرفت.
موزه‌ها رسالت واقعی خود را ندارند
وی با بیان اینکه قرار بود در هر شهرستان موزه ای احداث شود، تاکید کرد: موزه‌های ما هیچ وقت رسالت واقعی خود را نداشتند و ندارند و احتمالا بعد از این هم نخواهند داشت. موزه‌ها در ايران محل آموزش نيستند، بلكه انبارهايی برای نگهداری اشیاء هستند.
عبدی تشریح کرد: ما در تهران چندین موزه بزرگ داریم اما هنوز بسياری از باستانشناسان و متخصصان ميراث فرهنگی از اين موزه‌ها ديدن نكرده‌اند.در حالی که در شهرهای بزرگ دنیا مثل لندن موزه‌ها بایکدیگررقابت آموزشی و پژوهشی دارند،چیزی که در ایران معنا ندارد
این باستانشناس بیان کرد: در مكانی مانند موزه ملی ايران، گاهی يك نمايشگاه با موضوع‌های پيش پا افتاده برگزار می‌شود؛ طبیعی است که این امر سبب می‌شود موزه‌های دیگر انگیزه‌ای برای رقابت نداشته باشند، اما در شهری مانند لندن موزه‌ها با هم در رقابتند و برپایی یک نمایشگاه در یک موزه، دیگر موزه‌ها را تحریک به برپایی نمایشگاهی در همان اندازه یا پرشورتر می‌کند و اين قضيه بخشی از فرهنگ عامه آنها شده است.
هنوز 100 صفحه مقاله پژوهشی وجود ندارد
عبدی گفت: موزه‌های ايران انگيزه پژوهشی و آموزشی ندارند. موزه ايران باستان از زمان تأسيس هنوز 100 صفحه مقاله پژوهشی بيرون نداده است.
وی تصریح کرد: مثلا موزه‌ای مانند «رضا عباسي» يا «آبگينه و سفالينه‌های ايران» چند نمايشگاه مناسب و مرتبط با حوزه كار خود داشته‌اند.اگر هم نمایشگاهی برپا کرده اند آنقدر بی سرو صدا بوده که کسی متوجه نشده است.
اسناد مكتوب به جای مراجعه به واقعيت‌ها
در ادامه این نشست عمران گاراژیان گفت: باستانشناسی در حوزه فرهنگ غرب با انقلابات اجتماعی بوجود آمد.باستانشناسان غربی مجموعه‌ای از آثار را گردآوری و به نمايش می‌گذارند و در واقع، موزه را كانالی برای ارتباط با مردم معرفی می‌كنند.
وی افزود: اما در ايران، ابتدا محوطه‌های تاريخی مورد استقبال باستانشناسان غربی قرار گرفتند و پس از انجام يك‌سری حفاری‌ها براساس قانون عتيقات، سهم دولت در مكانی كه بعدها نام آن موزه شد، نگهداری شد.
این مدرس دانشگاه با عنوان این مطلب که موزه و کتابخانه همزاد یکدیگرند، اظهار کرد: در گذر زمان، كتابخانه، پیشرفت کرد،اما موزه همچنان مانند گذشته غريب و مظلوم است زیرا کمتر به فکت‌ها(واقعيت‌ها ) و بیشتراسناد مكتوب مراجعه می‌شود.
موزه‌ها انبارند و نقش آموزشی ندارند
گاراژیان گفت: موزه در ایران با مشکل بنیادی مواجه است. در واقع موزه‌ها در ایران انباری بیش نیستند و نقش آموزشی ندارند.
وی افزود: موزه در غرب ریشه دارد. در غرب موزه‌ها با گردآوری آثار هنری، اين تفكر را ايجاد كردند كه واقعيت‌ها را به‌نمايش بگذارند. در ايران هم كتابخانه و موزه ملی ايران به همين شكل پیش رفتند؛ اما از طريق ديدن فکت‌ها و واقعيت‌ها، گسترش پيدا نكردند و مغفول ماندند. حتی در جنگ و موشك‌باران‌های تهران نيز اين قضيه به‌خوبي ديده می‌شود.به طوریکه ما یک مکان از آن ایام را به عنوان نمونه‌ای از واقعیت معاصر نگه نداشتیم و همه را با بازسازی از بین بردیم.
این باستانشناس گفت: موزه‌ها هم اکنون فقط به نگهداری اشیاء می‌پردازند و هيچ آموزش، پژوهش و حتی برقراری ارتباط با گذشتگان در آنها وجود ندارد.
وی ادامه داد: ما نيازمند بازگشت به بافتارجامعه معاصر هستيم و موزه‌ها يكی از مكان‌هايی هستند كه می‌توانند سكوی پرتاب ما باشند؛ اما اكنون اين فرصت را از دست داده‌ايم.
هويت موزه ملی دغدغه باستانشناسان
در ادامه عبدی در پاسخ به پرسش شهرام زارع مبنی بر اینکه موزه ملی ايران تا كنون چقدر در كار خود موفق بوده است؟ اظهار کرد: هويت موزه ملی ايران از جمله دغدغه‌های باستانشناسان ايرانی است. چون اين موزه شامل آثار باستانی ايرانی در قبل و بعد از اسلام مربوط بود هنگام تاسیس با نام موزه ايران باستان شناخته می‌شد.
وی افزود: با تغيير مديريت‌ها، آثار دو حوزه قبل و بعد از اسلام از يكديگر جدا شدند و هنوز ساختمان بخش دوران اسلامی نيمه‌كاره رها شده است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: در زمان مديريت محمدرضا كارگر در موزه ملی ايران، طبق قراردادی چند صد ميليونی يک شرکت ايتاليايی اقدام به تدوين طرح ميدان مشق کرد.قرار بود با گرفتن ساختمان شهرباني سابق، طرح ميدان مشق گسترش پيدا كند و مانند موزه آرمیتاژ با تشکيل مجموعه ای از موزه ها، چندین موزه در کنار هم قرار گیرد و علاقمندان مجبور به تردد طولاني مدت و صرف هزينه های هنگفت نشوند ومجموعه موزه‌های ايران تأسيس شود.
عبدی با اشاره به اینکه برای عملی شدن این پروژها هزينه هنگفتی تخصیص یافت و چندین كتاب منتشر شد،عنوان کرد: تمام این کار با نیت خیر انجام شد به همين دليل قرار بود موزه به موزه ملي ايران تغيير نام دهد؛ اما متأسفانه به‌جز تغيير نام موزه، هيچ‌كدام از برنامه‌ها عملی نشدند.
روز به روز از هويت باستان‌شناسانه موزه ملی كاسته شد
عبدی با بیان اینکه برنامه‌هايی كه در اين موزه اجرا شده و می‌شود، روی اين امر صحه می‌گذارند، تصریح کرد: اعتراضات زیادی در این زمینه شد اما متوليان ميراث فرهنگی اعلام كردند چون موزه ملی ايران كاملا باستانشناسی نيست، پس نياز نيست رييس آن هم تحصيلات مرتبط با باستانشناسی داشته باشد. با پیش گرفتن این رویه روز به روز از هويت باستان‌شناسانه اين موزه كاسته شد و هويت ملی‌گرايانه آن ظهور كرد.
موزه ملی محلی برای لبو فروش و باقالی فروش!
وی همچنین در بخشی از سخنانش به غرفه‌هايی كه اخیرا در محوطه موزه ملی ايران انواع بستنی‌ها را می‌فروشند،اشاره کرد وافزود: با این رویه كم‌كم مراسمی مانند مداحی و تعزيه‌خوانی نيز در موزه ملی ايران برپا مي‌شود.درست است که موزه‌ای مانند لوور، يك بوفه كوچك برای فروختن تغذيه به مردم وجود دارد، اما در موزه ملی این قضیه به قدری لوث شده که باید به‌مرور زمان منتظر فروش لبو و باقالی و بازی بچه‌ها درزمین چمن محوطه موزه هم باشيم.
موزه ملی بايد خزانه پشتيبان فرهنگ ما باشد
این استاد دانشگاه درباره چگونگی تشکیل موزه در ایران گفت : ایده تشكيل موزه از جمله ايده‌هايی بود كه با سفر ناصرالدين‌شاه به فرنگ و نمايش بخشی از اشيای شوش در لوور در ذهن او ايجاد شد.
عبدی افزود: اكنون به‌جز هدايای ناصرالدين‌شاه كه در تالار «بار عام» كاخ گلستان نمايش داده می‌شود، باقی آثار به موزه ملی ايران منتقل شده‌اند.
در ادامه گاراژيان درباره هويت موزه ملي ايران، گفت: تا پيش از سال 1300، چون مكان مشخصی برای نگهداری اشيا تارخی کشف شده وجود نداشت،بنابراین این اشیاء را به خزانه بانك ملی می‌سپردند. درحال حاضر نیز اگر بخواهیم بخواهيم خيالباف باشيم،باید بگوییم كاری كه امروز موزه ملی ايران بايد انجام دهد، برگرداندن ذخاير موجود از خزانه بانك ملی ايران است.
وی با اشاره به اینکه مسكوكات پشتوانه پول ملی ما هستند و موزه ملی بايد خزانه‌ای باشد كه پشتيبان فرهنگ ماست، تاکید کرد: بنابراين موزه ملی بايد براساس قوانين در ايده‌آل‌ترين شكل، رقيب خزانه ملی باشد و حقيقت‌ها ، دادها وفکت‌های موجود در موزه را گردآوری كند.
70 سال بدون کتاب مرجع یا گاهنامه
عبدي نيز در تشریح رشته موزه‌داری و تشكيل انجمن موزه‌داران گفت: در كشورهای پیشرفته دست كم يك نشريه داخلی با اخبار موزه برای كارمندان و يك ژورنال با مقاله‌های علمی برای ارائه به بازديدكنندگان موزه منتشر می‌شود. يكی از ايراداتی كه به موزه‌های ایران وارد است، عدم انتشارحتی يك گاهنامه يا كتاب مرجع با وجود گذشت حدود 70 سال از تأسيس موزه ملی ايران است که بتوان از ان در کار پژوهشی استفاده کرد
وی تاکید کرد:. البته معمولا اين بهانه مطرح می‌شود كه موزه ايران باستان مجوز انتشار ندارد.
مدیر متخصص،کارشناسی آسانتر
وی درباره تحصیلات مدیران موزه‌ملی مخصوصا در دو دروه قبل اظهار کرد: پيش از اينكه به اين بحث توجه شود، بايد به اين نکته توجه کرد كه ايجاد شدن مشكل در موزه‌ای مانند موزه ملی ايران به بدنه كارشناسی آن موزه برمی‌گردد و مديری كه با تحصيلات مرتبط در اين حوزه فعاليت كند، كار بدنه كارشناسی را آسانتر می‌كند.
عبدی تصریح کرد: سيستمی كه در موزه‌ها و تشكيلات پژوهشی ايران وجود دارد، بر اين اساس نيست كه اگر كسی كار پژوهشی انجام داد، از آن تقدير شود. به همين دليل، اين‌گونه فعاليت‌ها در موزه‌ها كم‌تر انجام می‌شود.
پرونده علمی موزه باستان صفر است
وی افزود: نوشتن يك مقاله در اين حوزه به ضوابط آن حوزه برمی‌گردد، مدير موزه بايد اين ضوابط را پیگیری كند كه چرا تا كنون يك بخش تخصصی در موزه، هيچ مقاله‌ای از اقدامات خود استخراج نكرده است.
وی ادامه داد: در توجيه اين کم کاری مرتبا اين نکته تکرار می‌شود که موزه ملی مجوز انتشار نشريات را نداشته و انتشار باید از طريق سازمان ميراث فرهنگی يا ناشر ديگری انجام شود.
عبدی تصریح کرد: متاسفانه موزه ايران باستان همکاری خود را در چاپ مجله باستان شناسص که به صورت مشترک توسط جهاد دانشگاهص دانشگاه تهران و موزه ايران باستان منتشر می شد، نيز قطع کرده است..
وی گفت : صراحتا می‌گویم پرونده علمی موزه ايران باستان صفر است.
حساسیت‌ها در حد سوگندنامه‌ها است
گاراژيان عنوان کرد: موزه ملی پشتوانه فرهنگی ایران است از نظر قانونی بايد درباره جايگاه موزه ملی ايران بحث و بررسی‌های زيادی انجام دهيم. حساسيت‌ها برروی قوانین فقط در حد متخصصان اين حوزه نيست، در حد سوگندنامه‌ها در مجلس و جاهای دیگر نيز است.
صرفا وجود یک مدیر با هرنوع تحصیلات کفایت می‌کند
عبدی درباره تحصیلات رییس کنونی موزه و اعتراضات صورت گرفته به آن گفت: آنچه دراعتراضات عنوان شد آن است که جايگاه رييس موزه ملی ايران مانند رييس دانشگاه تهران است و رييس آن بايد فردی خبره اين كار باشد؛ اما در پاسخ مسوولین سازمان میراث فرهنگی گفتند موزه ملی ايران موزه پژوهشی نيست، پس صرفا وجود يك مدير كفايت می‌كند.
موزه ايران باستان بيش‌تر يك انبار است
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه موزه ايران باستان بيش از آنکه موزه باشد، يك انبار است، ادامه داد: در زيرزمين‌های اين موزه شاید سه تا پنج برابر آثاری كه در خود موزه به‌نمايش درآمده است، اشیاء وجود دارد. در اين ميان، صحبت‌های زيادی می‌شود كه قرار است اين اشيا سامان‌دهی شوند.
وی ادامه داد: همچنین زماني نيز صحبت‌هايی مطرح شد كه قرار است، اشيای موجود در انبارها از موزه منتقل شوند و به‌دنبال آن، طرح «دوركاری» برای جمع‌داران موزه‌ها مطرح شد.
از انتقال اشیا تا دوری کاری موزه ها
عبدی گفت: اكنون پرسش‌های زيادی مطرح می‌شود، وقتی قرار است جمع‌دارهای يك موزه كه وظيفه تحويل گرفتن و پس دادن اشيا و نگهداری از آنها را برعهده دارند، جزو طرح دوركاری باشند، تكليف اشيايی كه قرار است منتقل شوند چيست؟ وضعيت آنها چه مي‌شود؟ بخصوص در وضعيت كنونی كه ممكن است هزاران شیء از انبارهای موزه به مكان‌های ديگر منتقل شوند.
وی ادامه داد: اين مسأله همچنان در حال وقوع است و كسی نمی‌تواند بگويد كه چه اتفاقی می‌افتد.
اگر اشیاءبدون شناسنامه گم شوند،کسی متوجه نمی‌شود
این باستانشناس بیان کرد: تعدادی از اشيای موزه ايران باستان از حفاری‌های غيرمجاز به‌دست آمده‌اند و شناسنامه ندارند. اگر هر كدام از آنها مفقود شود، هيچ كسی متوجه نمی‌شود. مشخص نيست در اين ميان چه كسی فكر دادن دوركاری به جمع‌دارها را مطرح كرده است؟
این آثار برگشت ناپذیرند
گاراژیان در ادامه این نشست گفت: آنچه در موزه ملي ايران تحت عنوان آثار باستانی نگهداری می‌شود، آثاری هستند كه متعلق به بشريت‌اند. اين آثار برگشت‌ناپذيرند. اگر هر كدام از آنها در يك فرآيند 20 سال تجزيه شود، ديگر قابل مطالعه نيستند. اين قضيه حساسيت‌ها را بالا می‌برد.
وی بیان کرد: باستانشناسان از طريق فعاليت‌های باستانشناسی بين واقعيت‌ها در گذشته و برداشت‌های آن تفاوت قائل می شوند.
گاراژیان افزود: زمانی كه بتوانيم با بازگشت به بافتار جامعه معاصر اين قضيه را جا بيندازيم، می‌توانيم موزه‌ها را نيز در ساختارهای تخصصی بازسازی كنيم.
این باستان شناس درباره نقش دانشگاه عنوان کرد: ما می‌توانيم موزه را با ديدگاهی آموزشی و سكويی برای ارتباط با جامعه معاصر در نظر بگيريم. دانشگاه‌ها بايد اين قضيه را به نسل‌های بعدی و جامعه معاصر آموزش دهند كه متأسفانه در اين زمينه مبانی وجود ندارد.
فرهنگ آشنایی با موزه در ایران جا نیفتاده است// وجود موزه خصوصی توجيهی ندارد
در ادامه این جلسه عبدی درباره راهکارهای پیشنهادی موزه‌داری تاکید کرد: اينكه دانشگاه‌ها، موزه‌ای مختص به خود داشته باشند، مشكلی وجود ندارد.و اساسا از نظر قانونی هيچ مانعی برای ايجاد موزه های خصوصي وجود ندارد.
وی افزود: اما از آنجا که فرهنگ بازديد از موزه در کشور جا نيفتاده، وجود موزه خصوصی چندان توجيهی ندارد.
عبدی تشریح کرد: دانشگاهی مانند دانشگاه تهران چند موزه اختصاصی مثل موزه مقدم دارد. اين که موزه به سازمان ميراث فرهنگی يا دانشگاه وابسته باشد يا مجوزی برای ساخت موزه‌های خصوصی صادر شود مشکل نسیت ، مشكل اصلی این جا است که ما فرهنگ آشنايی با موزه نداریم.
این باستانشناس اظهار کرد :متأسفانه هنوز در ايران فرهنگ آشنايي با موزه و رفتن به آن جا نيفتاده است، این وظیفه مسوولین سازمان ميراث فرهنگی است.و معاونت معرفی و آموزش كار جذب مردم به موزه‌ها را برعهده داشت اما از عهده این وظیفه برنیامد.
عبدی گفت :تا زمانی که رفتن به موزه صرفا يك كار تفننی برای افراد فارغ‌البال باشد، نمی‌توان كار مناسبی در اين زمينه انجام داد. هنوز فرهنگ رفتن به موزه در جامعه ايراني جانيفتاده است. اين قضيه مانند بسياري از موارد ديگر، يك مسأله كلان است كه بايد برای آن برنامه‌ريزی مناسبی شود.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: بسياری از مردم هنوز نمی‌دانند موزه چيست.این شرم آور است. مسلما اين قضيه به تبليغات و جهادی گسترده نياز دارد كه مردم را با موزه رفتن اخت كند.
وی با اشاره به اینکه ما توانسته‌ايم به اين نتيجه برسيم كه يك‌سری مشكلات در باستانشناسی ايران وجود دارد، ادامه داد: به همين دليل، بايد به‌دنبال راه حل‌هايی برای آنها باشيم كه اين قضيه فعاليت بيش‌تر باستانشناسان را می‌طلبد.
عبدی در پاسخ به پرسش شهرام زارع درباره بحث‌هايی كه در زمينه صدور مجوز برای راه‌اندازی موزه‌های خصوصی و خريد و فروش اشيای عتيقه در كيش مطرح شده است، گفت: وقتی يك شيء از حفاری به‌دست مي‌آيد و به سيستم موزه وارد می‌شود، شناسنامه‌دار می‌شود. آن شیء را ديگر نمی‌توان از كشور خارج كرد و آن را فروخت، چون جزو اموال كشور است.
اول یک سوزن به خودمان بزنیم
در ادامه گاراژيان درباره موزه‌های خصوصی گفت: اول يك سوزن به خودمان بزنیم، بايد يك جوالدوز به ديگران، بايد به اين قضيه فكر كنيم كه اگر موزه‌های خصوصی ساختار و تفكر مناسبی نداشته باشند، مجموعه‌ای تشكيل می‌شود كه بدون هيچ هدف معينی كار می‌كند و احتمال دارد آسیبهای بیشتری به اين حوزه وارد شود.
