سیدجلال دهقانی اشکذری کارگردان مستند سیاسی «اعدام به جرم آزادی» گفت: آنچه در تمام سال‌های مبارزه «هدی کایا» تغییر نکرد اعتقاد او بود.

مستند سیاسی «اعدام به جرم آزادی» ساخته سیدجلال دهقانی اشکذری و به تهیه‌کنندگی روح‌اله شمقدری در بخش مسابقه ملی جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت روی پرده می‌رود به همین مناسبت با کارگردان این فیلم گفت‌‌و‌گویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید:



هنرنیوز: مطمئناً زنان زیادی تاکنون برای حجاب مبارزه کرده‌اند چه نکته برجسته‌ای در زندگی «هد‌ی کایا» وجود داشت که شما را به سمت ساخت فیلم زندگی این زن مبارز کشاند؟

همانطور که در جریان هستید «هد‌ی کایا» در سال 1998 مقاله‌اي با موضوع «حجاب اسلامي» مي‌نويسد و نوشتن اين مقاله باعث مجرم شناختن او دركشورش مي‌شود و به دادگاه احضار مي‌شود و طي چند دادگاه به عنوان مجرم فكري به 2سال زندان محكوم مي‌شود، هر چند وكلاي او از او مي‌خواهند كه نوشتن اين مقاله را انكار كند تا از رفتن او به زندان جلوگيري كنند؛ اما قبول نمي‌كند و با داشتن پنج فرزند رنج و غربت زندان را به خاطر آرمان و عقيده‌اش به جان مي‌خرد. «هدي كايا» بعد از چند مدت از زندان بيرون مي‌آيد؛ اما در يك تظاهرات با هدف «آزادي حجاب» به همراه سه دخترش دستگير مي‌شود. يكي از دخترانش به جرم اينكه سرودي با موضوع آزادي در آن تظاهرات دست جمعي خوانده محكوم به يك سال و نيم و دختر ديگرش هم به جرم خواندن دعاي آزادي در همان تظاهرات محكوم به 2 سال زندان مي‌شود و كايا هم به جرم هماهنگ كننده تظاهرات به زندان می‌زود، اما بعد از مدتي دادگاه حكم جديدي را صادر مي‌كند و «هدي كايا»، دخترانش و چند زن مبارز ديگر را به اعدام محكوم مي‌کند. اين اولين حكم اعدام در جهان است كه به جرم حجاب صادر مي‌شود؛ اما طي فشارها و اعتراضات، همه از اين حكم تبرئه مي‌شوند؛ اما هدي كايا تقريبا چهار سال به زندان مي‌افتد. او در طي اين سالها با وجود شكنجه‌های زندان دست از مبارزه برنمي‌دارد. زندگي خانم كايا سراسر مبارزه و استقامت بوده است و اين روايت زنده‌اي است از آنچه در غرب مي‌گذرد و خانم كايا روايت‌گر گوشه‌اي از اين مبارزات در برابر آرمان و عقيده زنان مسلمان است. اعتقادی که این زن به راهی که می‌رود داشته و دارد برای من جذاب بود. فرزند 17 ساله کایا اول کسی است که زیر سن قانونی، آن هم به بخاطر حجاب به اعدام محکوم شد. این زن 5 فرزند دارد، زمانی که او و 3 دخترش به زندان می‌افتند دو فرزند 10 و 13 ساله این زن بیرون از زندان، حضور مادر و خواهرانشان در زندان را تحمل می‌کردند. راهی که کایا شروع کرد را خیلی‌ها شروع کردند اما هر کسی توان ادامه این راه را ندارد. کایا این راه را ادامه داد و هنوز این مقاومت ادامه دارد. در یک کلام غربت و مقاومت این زن مرا جذب کرد. دختر خانم کایا زمانی که از زندان آزاد شد جمله جالبی را گفت: من از زندان آزاد شدم اما تنها چیزی که در من تغییر نکرده است اعتقاد من است.



هنرنیوز : خوشبختانه این مستند در زمان حیات خانم کایا ساخته شده است آیا برنامه‌ای برای نمایش این فیلم با حضور ایشان دارید؟

اتفاقا نظر تهیه کننده فیلم، آقای شمقدری هم بر این بود که این فیلم با حضور خانم کایا اکران شود. پیگیری‌هایی در این رابطه انجام شده، اما تا این لحظه به نتیجه نرسیده است.

هنرنیوز: دسته‌بندی‌هایی در ارتباط با فیلم‌های مستند وجود دارد؛ در جشنواره این مستند در بخش مستند سیاسی گنجانده شده، از نظر شما با نگاهی خارج از دسته‌بندی‌های جشنواره این مستند بجز در بخش مستند سیاسی در چه بخش‌های دیگری گنجانده می‌شود؟

زمانی که در فیلمی محوریت با موضوعی مثل اعتقاد باشد؛ این فیلم در اکثریت دسته‌بندی‌ها قرار مي‌گیرد. این مستند از آن نظر سیاسی است که ما مسائل اعتقادی را جدای از سیاست نمی‌دانیم، اجتماعی است زیرا مسئله‌ای مثل حجاب به شدت یک جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مذهبی است زیرا اعتقاد از مذهب ریشه می‌گیرد و حتی ملی است؛ زیرا حتی کسانی که با مقوله حجاب مخالفت دارند بر اساس یک اعتقاد برای ابراز مخالفت اقدام می‌کنند و با اعتقادی که دارند برای رسیدن به مفهوم ملیت فعالیت می کنند.



هنرنیوز : زمان فیلمبرداری چقدر به طول انجامید؟

زمانی که خانم کایا به ایران آمدند من یک مصاحبه 5 ساعته با ایشان داشتم. 15 روز هم در ترکیه فیلمبرداری داشتیم، یک سفر 5 روزه تحقیقاتی هم به ترکیه داشتیم، 20 روز هم در ایران کار تحقیقاتی کردیم. کلاً 15 روز فیلمبرداری 25 روز پیش تولید ضمن این که طی چند جلسه با خود خانم کایا کل زندگی ایشان را مرور کردیم تا بتوانیم مقاطع ذهنی ایشان را به خوبی به تصویر بکشیم.



هنرنیوز : مشکلات پژوهش در مرحله پیش تولید این مستند چه بود؟

سفر اول ما به ترکیه بسیار با احتیاط انجام گرفت. قبل از دولت «عبدالله گل» نظام حاکم در ترکیه لائیک بود؛ با وجود اینکه با تغییر دولت ترکیه وضعیت بهتر شده است؛ اما هنوز آثاری از آن دوران وجود دارد. خانم کایا در ارتباط با هماهنگی‌ها و در اختیار قرار دارن آرشیو مربوط به ساخت این فیلم به ما بسیار کمک کردند. زمانی که ما از استانبول به مالاطیا رفتیم خانم کایا برای انجام کارهای هماهنگی فیلمبرداری در آن شهر کمک‌های قابل توجهی به ما کردند. حتی یک بار توسط پلیس دستگیر شدیم خانم کایا همه چیز را بر عهده گرفتند. اگر ایشان نبودند این فیلم ساخته نمی‌شد، زیرا خانم کایا در ترکیه شناخته شده هستند و راحت‌تر کارها را پیش می‌بردند اما سایرین برای حرف زدن در ارتباط با این کار بسیار با احتیاط عمل می‌کردند و یا به هیچ وجه خود را وارد این قضیه نمی‌کردند. زمانی که ما از چند دانشجو خواستیم که مقابل دوربین‌ها در ارتباط با این زن و مبارزاتش سخن بگویند، نپذیرفتند زیرا هنوز پرونده آنها باز بود و برای همکاری ترس داشتند.



هنرنیوز: از نظر شما نقطه قوت در فرم و ساختار این فیلم چیست؟

ریتم این مستند بسیار سریع پیش رفت. ما کاری کردیم که مخاطب با دیدن 10 دقیقه اول این فیلم 40 دقیقه‌ای، برای دیدن ادامه فیلم اشتیاق داشته باشد. نکته دیگر، پایان تأثیرگذار این فیلم است. بسیاری از دوستان من که از مخاطبین عام هستند نظر مساعدی در ارتباط با این فیلم داشتند. از سوی دیگر از نمادهای مختلفی برای نشان دادن تضاد فاحشی که در کشور ترکیه است استفاده کردیم. ترکیه کشوری است که ترکیبی است از شرق و غرب، مذهب و غیرمذهبی بودن، نمادها برای نمایش این تضاد به ما بسیار کمک کرد. سخت‌ترین کار ما در این مستند شخصیت‌پردازی خانم کایا بود، زیرا این زن از ابعاد شخصیتی مختلفی برخوردار است. اگر به نام فرزندان این زن (جهاد، مجاهد، اقصی، نور جهان، نورالحق) نگاه کنید متوجه آرمان‌ها و شخصیت پیچیده این زن خواهید شد. به خصوص اینکه کار ما با ترجمه همزمان انجام می‌شد و این ترجمه‌ها با وجود این که همزمان انجام می‌شد، اما در برخی موارد کار ما را سخت می‌کرد و شاید اگر با هر مترجم دیگری به جز آقای صفری کار می‌کردیم با مشکل مواجه می‌شدیم.



هنرنیوز : آیا در زمان ساخت فیلم اتفاقی هم افتاد که برای شما خاطره انگیز باشد یا برای «هد‌ی کایا» ؟

بله. اتفاقا! یکی از بهترین خاطرات کایا سفر ایشان به ایران و دیدارشان با مقام معظم رهبری بود. من خیلی دوست داشتم این دیدار را نیز در فیلم بگنجانم؛ اما از آنجا که این فیلم به موضوعات مختلفی می‌پرداخت ترسیدم این تداخل موضوع‌ها از ابهت این قضیه کم کند. انقلاب، حجاب، سفر کایا به پاکستان، دیدار کایا با رهبری هر یک موضوع جداگانه‌ای است که هر یک قابلیت این را دارد که به یک فیلم مستند تبدیل شود.

لازم به ذکر است عوامل اصلی تولید فیلم مستند سیاسی «اعدام به جرم آزادی» عبارتند از: پژوهشگر، کارگردان و تدوینگر: سیدجلال دهقانی اشکذری، تصویربرداران: مهدی صفری، سیدجلال دهقانی، محسن فلاحی، صدابردار: مهدی صفری، مدیرتولید: محسن فلاحی، عکاس: آیدین سویلمز، مجری طرح: موسسه فرهنگی هنری مرآت هنر، تهیه‌کننده: روح‌الله شمقدری و تهیه‌شده در: مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی.

همچنین؛ چهارمین جشنواره بین‏المللی فیلم مستند ایران سینماحقیقت، روزهای 17 تا 21 آبان‏ماه 1389 در تهران برگزار می‌شود.