گذری بر تالیفات پژوهشی ادبیات فارسی؛
شیوه های نوین روایت شناختی در تحلیل داستان های رمزی فارسی
14 فروردين 1391 ساعت 11:54
ادبیات داستانی تمثیلی یکی از حوزه‌های وسیع و پرکاربرد در ادب فارسی است که همواره در تاریخ دور و دراز ادب فارسی با زیرشاخه‌هایی چون افسانه تمثیلی، حکایت تمثیلی، تمثیل رمزی، تمثیل رؤیا و الخ مورد توجه بسیاری از ادیبان، قصه پردازان و شاعران قرار گرفته و نمونه‌های بی‌شماری از آن در شکل‌های منظوم و منثور بر جای مانده است.
به گزارش هنرنیوز، چندی پیش کتاب «داستان‌های تمثیلی _ رمزی فارسی»، نوشته دکتر محمد پارسانسب توسط نشر چشمه منتشر شده است.
دکتر پارسانسب در تألیف کتاب حاضر کوشیده است امتیازات و خصایص ویژه ادبیات داستانی تمثیلی فارسی را از نمونه‌های خارجی آن تفکیک کند و ارائه متفاوتی از مواریث ادبی و فرهنگی گذشته به مخاطبان امروزی داشته باشد. همچنین «تطبیق شیوه‌های نقد جدید روایت‌شناختی و معناشناختی بر آن‌ها، به منظور تحلیل و شناخت داستان‌های تمثیلی فارسی» ازدیگر دلایل تدوین این کتاب بیان شده است.
این کتاب، در چشم‌اندازی کلی، در دو فصل تدوین شده است؛ فصل اول آن مباحث نظری حوزه تمثیل و رمز را مورد بررسی قرار داده و مروری تحلیلی بر روند تکوین و تکامل تمثیل‌پردازی در ایران کرده، و طی آن به تعریف تمثیل، بیان وجه هنری تمثیل، مروری بر سیر پدیدارشناختی تمثیل، گونه شناسی تمثیل، کارکِرد تمثیل، تاریخچه تحلیلی داستان‌های تمثیلی فارسی و بلاغت تمثیل‌های روای فارسی پرداخته است.
در مبحث «وجه هنری تمثیل» می‌خوانیم: «اگرچه بنای تمثیل بر تشبیه استوار است، اما تمثیل به قاطعیت و شفافیت تشبیه و استعاره در ذهن نمی‌نشیند؛ بلکه ابهامی در خور دارد که از ما تأویل و تفسیر می‌طلبد. ابهام تمثیل، از نوع «تعقید» نیست که ناخواسته و بر اثر ضعف گوینده در تمثیل راه یافته باشد، بلکه آگاهانه و عمدی است. گوینده، اندیشه یا پیام خود را گاه به سبب «ترس از بیان مستقیم» در لفافه قصه می‌پیچد؛ و گاه، برای «ایجاد تأثیر و ماندگاری معنا»، آن را غیرمستقیم در قالب حکایت بیان می‌کند؛ روشی که واعظان آن را بیش از دیگران به کار برده‌اند؛ و گاه، برای «واداشتن شنونده به تفکر و برانگیختن تخیل او» لباس تمثیل به آن می‌پوشانند.» (پورنامداریان: 1386، ص. 76)
همچنین در «گونه‌شناسی تمثیل»، انواع تمثیل از لحاظ شکل، تشبیه تمثیلی، استعاره تمثیلیه، مثل، کنایه مثلی، اسلوب معادله، افسانه تمثیلی، حکایت تمثیلی، تمثیل رمزی و تمثیل رؤیا بیان شده‌اند و همه این گونه‌ها در دو گروه کلی‌تر جی دارند: «تمثیل‌هایی که شکل داستانی دارند و تمثیل‌هایی که حالت توصیفی و غیرروایی دارند. این دو گروه را می‌توان «تمثیل‌های روایی» و «تمثیل‌های توصیفی» نامید.»
فصل دوم کتاب شامل گلچینی از برترین، زیباترین و عمیق‌ترین نمونه‌های تمثیلی و رمزی منظوم و منثور قدیم و جدید تاریخ ادب فارسی است که به ترتیب سیر تاریخی طبقه‌بندی و درج شده است. دکتر پارسانسب بلافاصله پس از درج هر نمونه، به بررسی داستان، معرفی و شاید مقایسه ریشه‌ها، نظیره‌ها و مشابهات آن‌ها پرداخته و تحلیل‌هایی روایت‌شناختی و محتوایی از نمونه‌ها ارائه داده است.
مؤلف کتاب، نخستین نمونه‌های تمثیل داستانی فارسی را به دیوان حکیم ناصرخسرو قبادیانی نسبت داده و می‌نویسد: «تمثیل‌های اندک او، غالباً کوتاه، ساده و حکمت‌آموزند و با گزاره‌های قالبی مانند «نشنیده‌ای»، «گویند» و نظایر این‌ها، شروع و به مصراع یا بیتی استدلالی و حکیمانه ختم می‌شوند. وی در قطعه معروف «عقاب» که سابقه آن را به افسانه‌های یونانی باز برده‌اند، و نیز در تمثیل «چنار و کدوبن» از چنین شیوه‌ای استفاده کرده است. در تمثیل‌های ناصرخسرو، از دخالت قصه‌پرداز در سیر روایت اثری نمی‌یابیم. حتی در این حکایت‌ها، عنصر «نتیجه‌گیری» و پندواندرزگویی مستقیم نیز جایی ندارد. ناصرخسرو پیوسته از تمثیل‌های داستانی برای بیان نکته‌های حکمی، فلسفی و اخلاقی با رویکردی به زندگی اجتماعی، سود می‌برد.»
کتاب «داستان‌های تمثیلی ـ رمزی فارسی» به همراه مقدمه، گلچین قصه‌ها و تحلیل نمونه‌ها، نوشته «دکتر محمد پارسانسب»، توسط نشر چشمه منتشر شده است. این کتاب در 442 صفحه و شمارگان 1200 نسخه به چاپ رسیده و با قیمت 10000 تومان روانه بازار نشر شده است.
کد خبر: 38819
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdci3vap.t1avz2bcct.html