هادی مهران پور- اخیراً خبری با عنوان «اعزام نقشه‌بردار به محوطه‌های باستانی چغامیش، چغابنوت، تل گِسِر و چغاپهن» انتشار یافته است (۱۳۹۳/۳/۶، هنرنیوز) که مرجع این خبر معاونت میراث فرهنگی استان خوزستان، سرکار خانم عاطفه رشنویی، بوده‌اند. در این زمینه ابهامات مهمی وجود دارد که بخصوص برای پیشگیری از آشفتگی بیشتر ضروری است اداره کل میراث فرهنگی خوزستان درباره آن روشنگری کند.

- بر اساس خبر منتشره مشخص نیست که این برنامه در چه چارچوبی انجام خواهد گرفت. اگر درخواستی از سوی آقای دکتر عباس علیزاده برای انجام برنامه مورد اشاره مطرح شده است چرا این درخواست به صورت رسمی و از سوی مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو و یا خود ایشان، به عنوان محقق و باستان‌شناس، به مانند همه برنامه‌های مشابه، برای پژوهشکده باستان‌شناسی و یا پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی ارسال نشده و در دستور اجرا قرار نگرفته است؟

- آیا برنامه نقشه‌برداری تعیین عرصه و حریم این محوطه با حضور باستان‌شناسان خبره و به صورت گمانه‌زنی انجام خواهد شد یا آن‌گونه که اخیراً در این استان رایج شده بر اساس تصویربرداری‌های هوایی؟

- اگر باستان‌شناسان ایرانی توانایی انجام برنامه تعیین عرصه و حریم این محوطه‌ها را دارند، چرا باید اطلاعات حاصله به دانشگاهی در خارج از ایران (مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو) ارسال شود؟ چرا در خبر مذکور نام افرادی که قرار است این برنامه را انجام دهند مبهم و ناشفاف است؟ بخصوص با توجه به اهمیت این محوطه‌ها از یک سو، و نیز بحران هایی که میراث فرهنگی خوزستان با آن مواجه است و منجر به آسیب‌های روزافزون به میراث این خطّه شده است، عملکرد شفاف مسؤولان خواهد توانست تا حدودی از بحران‌ها بکاهد.

- بر همگان آشکار است که برنامه‌های تعین عرصه و حریم در سطح استان خوزستان طی سال‌های اخیر پیرو خط مشی مشخصی بوده و در راستای اهداف و اشخاص بخصوصی صورت پذیرفته است. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به «تعین عرصه و حریم محوطه کلگه زرین» در مسجدسلیمان و «مجموعه باستانی ایوان کرخه» در شوش اشاره کرد که بر پایه تصاویر ماهواره‌ای و عکس‌های هوایی صورت گرفته است. در محوطه کلگه زرین و در عملیات احداث خط لوله گاز در خارج از عرصه این محوطه که توسط عکس هوایی معین شده بود، به آثار باستانی برخورد  کردند که نشان از غیردقیق بودن برنامه تعیین عرصه این محوطه دارد. بخصوص که این محوطه در سال‌های گذشته مکرراً شاهد آسیب بوده و طی برنامه‌های مختلف (از توسعه جاده تا گازکشی) لطمه دیده است. لذا شایسته بود تعیین عرصه آن با استانداردهای مناسب انجام شود. ضمن اینکه همین عرصه هم هنوز تصویب نشده و اطلاعات آن در دسترس نیست. بر این اساس، اتکاء به روش مذکور درخصوص محوطه‌های دشت شوشان نه تنها غیرعلمی و شکست‌خورده است، بلکه موجب اتلاف بودجه ملی و آسیب دیدن محوطه‌ها شده است.

نمونه جالب توجه دیگر این است که سال‌ها قبل محوطه باستانی ایوان کرخه توسط هیاتی به سرپرستی غلامعلی باغبان کوچک به منظور تعیین عرصه و حریم با صرف بودجه‌ای گمانه‌زنی شد، و سپس این کار دوباره براساس تصویربرداری هوایی تکرار شد که البته هنوز هم به تصویب نرسیده است. بنا به اظهار نظر بسیاری از اساتید باستان‌شناسی، تعیین عرصه محوطه‌های باستانی بخصوص در خوزستان که رسوب‌گذاری در آن بالا بوده می‌بایست از طریق گمانه زنی انجام شود، نه با استناد به مطالعات کتابخانه‌ای و تصاویر هوایی.

پرسش دیگری که در این زمینه به ذهن خطور می‌کند این است که چنین دلسوزیی چرا در خصوص تپه‌های قسمت غربی دشت شوشان از جمله جعفرآباد، جوی و بندبال که نقش مهمی در دوران پیش از تاریخ و شکل گیری محوطه باستانی شوش داشته‌اند صورت نمی‌گیرد؟ و یا اینکه چرا وضعیت اراضی حسین‌آباد و تپه‌های بین روستاهای حمزه و بیت-عیسی که در معرض آسیب هرروزه فعالیت های کشاورزی و عمرانی و در حال تخریب هستند مشخص نمی‌ شود؟ آیا حتماً باید اتفاقی مانند آنچه در نزدیکی چغامیش رخ داد و ابعاد رسانه ای پیدا کرد باعث انجام این برنامه‌ها شود؟ واقعاً چه تعداد از محوطه های خوزستان از چنین شانسی برخوردار هستند که مورد توجه رسانه‌ها قرار بگیرند و تا حدودی از خطر نابودی نجات یابند؟

بنابراین، از پژوهشکده باستان شناسی و پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی انتظار می‌رود که برنامه های تعیین عرصه و حریم در خوزستان را به جد زیر نظر گرفته تا از تخریب بیشتر تپه‌ها محوطه های باستانی خوزستان و نابودی سرمایه های کشور جلوگیری شود.

کارشناسی ارشد باستان‌شناسی
و
فعال میراث فرهنگی